1/3 wydatków inwestycyjnych samorządów idzie na drogi. Słusznie?
Bank Gospodarstwa Krajowego opublikował raport pt. „Zrównoważony rozwój na tle wyzwań inwestycyjnych i sytuacji finansowej polskich samorządów”. Wynika z niego, że w 2021 roku samorządy wydały na inwestycje drogowe więcej niż na transport zbiorowy, turystykę, sport i kulturę oraz na sektor wodno-kanalizacyjny łącznie.
Drogie drogi
Zgodnie z danymi BGK, na inwestycje drogowe wydano 15,9 mld zł, zaś ich udział we wszystkich inwestycjach osiągnął pułap 33,2%. Mimo tak dużych nakładów na jeden tylko rodzaj inwestycji, 77% ankietowanych samorządów i tak uznało inwestycje w tym obszarze za niedostateczne. W przeciwieństwie do inwestycji w transport zbiorowy, który tylko dla 39% ankietowanych jest niedofinansowany.
W związku z rosnącym znaczeniem dotacji państwowych w strukturze źródeł finansowania inwestycji samorządowych (i prognozowanym coraz większym ich udziale w latach następnych), nie sposób nie zwrócić uwagi na Program Inwestycji Strategicznych wprowadzony w ramach Polskiego Ładu, a polegający na bezzwrotnych dofinansowaniach inwestycji publicznych realizowanych przez samorządy. Wg danych przedstawianych przez BGK, na dzień 10 października 2022 r., z ww. Funduszu na realizację inwestycji drogowych przeznaczono dotychczas ponad 27,5 mld złotych (co pozwala uplasować im się na 1. miejscu pod względem wysokości przeznaczonych na dany cel środków). Drugie miejsce zajmuje infrastruktura wodno-kanalizacyjna, na którą przeznaczono ok. 10 mld zł.
Budżet obywatelski zmieni rzeczywistość?
Ciekawym w tym kontekście jest analiza tak zwanych budżetów obywatelskich, co do których to mieszkańcy w głosowaniu mają prawo decydować, na co zostanie przeznaczona część budżetu gminy, w której zamieszkują.
Temat ten badany był swego czasu przez Najwyższą Izbę Kontroli. Ostatni raport sporządzony został w 2019 r., jego analiza obejmuje zaś lata 2016-2019. NIK analizował budżet obywatelski w poszczególnych gminach, w tym w Kaliszu. Jak wskazuje Najwyższa Izba Kontroli, „Złożone wnioski dotyczyły najczęściej remontów, modernizacji i budowy dróg, chodników, parkingów, placów zabaw, boisk, siłowni zewnętrznych, oświetlenia ulic, monitoringu, rewitalizacji parków i innych przestrzeni rekreacyjno-sportowych, pikników, festynów i organizacji spotkań kulturalno-oświatowych”.
Procentowy udział wydatków na poszczególne rodzaje zadań, zgodnie z pokontrolnym raportem NIK, kształtował się w taki sposób, że I miejsce przypadło zadaniu: transport i łączność (25%), zaś zaraz za nim uplasowały się gospodarka komunalna i ochrona środowiska (23%).
Analizując zwycięskie projekty kaliskiego budżetu obywatelskiego na 2023 r., a więc cztery lata po opublikowaniu powyższego raportu NIK, wyraźnie widać, że mieszkańcy wolą przeznaczać środki z budżetu obywatelskiego na inwestycje niedrogowe. Kalisz nie jest w tym zresztą odosobniony, bowiem również i w innych miastach dostrzegalny jest trend wyboru inwestycji innych niż drogowe, w szczególności inwestycji „zielonych” i związanych z szeroko pojętym spędzaniem czasu wolnego i tworzeniem przestrzeni wspólnych.
Skazani na drogi
Nie sposób nie dostrzec, że ciągłe rozrastanie się miast, w tym miast Wielkopolski, powoduje konieczność budowy nowych dróg dojazdowych do nowo powstałych osiedli budowanych w miejscach, które do tej pory często stanowiły działki rolne. Często spotykanym ostatnio zjawiskiem jest budowa osiedla, które w początkowej fazie swojego istnienia pozbawione jest dostępu do utwardzonej drogi; często również droga taka nie posiada bezpiecznego chodnika przeznaczonego dla ruchu pieszych. Ciężar budowy i utrzymania dróg spoczywa zaś na samorządzie.
Można więc pokusić się o postawienie tezy, że inwestycje drogowe nadal stanowić będą znaczną część wydatków samorządowych budżetów, przy czym, przy obecnych potrzebach starzejącego się społeczeństwa, marginalizowanie znaczenia transportu zbiorowego prowadzić może do pogłębiania się zjawiska wykluczenia transportowego. Nadto, należy zastanowić się, czy przeznaczanie tak dużej części budżetu na jeden tylko sektor jest zjawiskiem pożądanym, biorąc pod uwagę wielość potrzeb, które zaspokoić winien samorząd, jako władza publiczna będąca najbliżej mieszkańców.
Fot. Mateusz Tułacz
