1% zostaw po sąsiedzku

Część Polaków tradycyjnie na ostatnią chwilę zostawia rozliczenie z fiskusem, którego termin upływa 30 kwietnia. Złożenie PIT-u to także okazja, żeby wesprzeć organizacje pożytku publicznego, zwłaszcza w naszej okolicy. Warto to zrobić, bo jeśli nie wskażemy organizacji, to nasze pieniądze trafią do Skarbu Państwa. Przeanalizujemy, które organizacje z Kalisza i okolic możemy wesprzeć, jak działa mechanizm 1% oraz kto dotychczas zbierał w ten sposób najwięcej środków?

1% – jak to działa? 

Kwiecień to czas rozliczenia się z urzędem skarbowym, kiedy każda osoba, która przepracowała choćby jeden dzień w minionym roku, jest zobowiązana do złożenia swojej deklaracji PIT. Bez względu na osiągnięte dochody możemy podzielić się 1% swojego podatku dochodowego z organizacjami pożytku publicznego (OPP). Jeśli tego nie zrobimy, kwota ta zostanie wydatkowana bez naszego udziału, będzie bowiem przekierowana do Skarbu Państwa. Dzięki mechanizmowi 1% mamy wpływ na przeznaczenie części naszego podatku na ważne cele społeczne

Mechanizm 1% został wprowadzony 1 stycznia 2004 r. Polega on na tym, że podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych mogą w zeznaniu rocznym pomniejszyć należny podatek o kwotę przekazaną na rzecz organizacji pożytku publicznego do wysokości 1% podatku. Dzięki temu wspieramy organizacje, które zajmują się ważnymi obszarami społecznymi, takimi jak m.in. pomoc społeczna, wsparcie osób z niepełnosprawnościami czy ochrona zwierząt.

Dwukrotnie już użyłem terminu „organizacja pożytku publicznego”. Czy status OPP ma każda organizacja? Nie! Aby uzyskać to miano, organizacja pozarządowa (stowarzyszenie, fundacja, klub sportowy itp.) musi spełnić szereg warunków oraz wystąpić ze stosownym wnioskiem do KRS. Jednym z kryteriów jest minimum 2-letnia działalność od chwili rejestracji. Kolejne to m.in. posiadanie niezależnego organu nadzoru lub kontroli wewnętrznej, wpisanie określonych przepisów do statutu organizacji (np. dot. nieudzielania pożyczek członkom organów statutowych) czy zakaz karalności członków zarządu w zakresie przestępstw umyślnych ściganych z oskarżenia publicznego oraz przestępstw skarbowych[1].

Często w kontekście organizacji społecznym mówimy o działalności społecznie użytecznej albo działalności pożytku publicznego. Można powiedzieć, że każda organizacja, której cele mieszczą się w szerokim katalogu art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie[2] działa w zakresie pożytku publicznego (w dalszej części artykułu odnoszę się do tej ustawy, również stosując popularną nazwę „ustawa o pożytku”). Stąd w uproszczeniu możemy powiedzieć, że niemal wszystkie organizacje będą prowadzić działalność pożytku publicznego, ale jedynie niewielka część tych podmiotów będzie miało status organizacji pożytku publicznego. Według aktualnych danych Narodowego Instytutu Wolności[3] 1% podatku za rok 2020 może pozyskać 8861 organizacji (stan na 12 kwietnia 2021 r.). Status OPP musiały one uzyskać do 30 listopada poprzedniego roku. Harmonogram terminów dla OPP będzie analogiczny w kolejnych latach: przykładowo uzyskanie statusu do 30 listopada tego roku pozwoli na zbieranie 1% wśród podatników za rok 2021, którego rozliczenie przypadnie do końca kwietnia 2022 r.

OPP – nie tylko 1%

Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego to nie tylko szansa na otrzymanie 1% podatku dochodowego, choć oczywiście to najbardziej znany przywilej. Organizacje te są zwolnione z kilku podatków i opłat, takich jak np. CIT, podatek od nieruchomości, opłata skarbowa czy opłata sądowa. Co więcej, organizacje pożytku publicznego mogą bezpłatnie promować się w mediach publicznych. Innym uprawnieniem jest możliwość uzyskania większych przychodów z tytułu gier losowych, w przypadku organizacji pozarządowych głównie mowa tu o loteriach fantowych, szczególnie popularnych w trakcie różnego rodzaju festynów, dożynek i wydarzeń plenerowych.

Posiadanie statusu OPP to nie tylko prawa, ale i obowiązki. Na czele wysuwają się przede wszystkim konieczność złożenia rocznego sprawozdania merytorycznego w zakresie wykorzystania środków z 1% oraz obowiązki rachunkowe (np. szczegółowe określenie zakresu działalności odpłatnej i nieodpłatnej pożytku publicznego, a także wyodrębnienie tejże działalności w planie kont).

Idea, błędy i wypaczenia 

Jak to zwykle bywa, słuszna idea może zostać wypaczona przez nieumiejętne wdrożenie. Czy status OPP i jednocześnie mechanizm 1% działa tak jak powinien?

Przede wszystkim warto zauważyć, że stosunkowo niewiele organizacji ma status OPP. Biorąc pod uwagę, że niemal 9 tysięcy organizacji posiada ten status, to można w uproszczeniu przyjąć, że OPP stanowią jedynie ok. 10% aktywnych organizacji. Warto też zauważyć, że liczba ta utrzymuje się na dosyć podobnym poziomie, choć np. w latach 2008-2017 liczba aktywnych organizacji pożytku publicznego wzrosła o blisko 1/3 z 6,2 tys. do 9,2 tys. Mimo to nie jest to wysoki odsetek, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że ok. 10 tysięcy organizacji miało uzyskać ten status już po pierwszym roku obowiązywania nowych przepisów, a docelowo ustawodawca przewidywał ok. 30-40 tys. OPP w Polsce. Widać, jak mocno były to przeszacowane wyliczenia przygotowane przy wprowadzeniu w życie ustawy o pożytku. Przyczynami takiego stanu rzeczy mogą być m.in. wymagania formalne dla OPP czy wskazywane przez ekspertów – mało przydatne przywileje, które nie przyciągają nowych organizacji do wnioskowania o status OPP.

Z drugiej strony wciąż wiele osób nie wybiera podmiotu, na który chce przekazać 1% podatku. Ministerstwo Finansów wskazało, że w roku 2020 grono podatników, którzy przeznaczyli 1% swojego podatku dla organizacji pożytku publicznego, wyniosło niemal 14,8 mln osób. W Wielkopolsce rozliczyło się 1,43 mln podatników, a według ostatnich danych GUS z połowy 2020 r. nasz region zamieszkuje 3,5 mln osób (oczywiście w tej liczbie ujęte są również osoby w wieku przed- i poprodukcyjnym). Jak widać, są duże „rezerwy”, by więcej podatników przeznaczało 1% dla organizacji pożytku publicznego.

Eksperci wskazują na inne „wypaczenia” słusznej idei organizacji pożytku publicznego. Wiele ciekawych głosów padło w publicystycznej debacie na portalu ngo.pl, będącym ważnym źródłem wiedzy dla wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce[4]. Przede wszystkim głównym zarzutem wobec mechanizmu 1% jest ogromne zróżnicowanie zbieranych kwot: 30 czołowych organizacji w wykazie największych kwot uzyskanych z 1% zbiera 477 mln zł, czyli ponad połowę z łącznej kwoty 907 mln zł, którą podatnicy w ubiegłym roku przeznaczyli na organizacje pożytku publicznego! Z drugiej strony ponad 4,1 tys. organizacji ze statusem OPP nie uzyskuje nawet 5 tys. zł, a ponad 1,2 tys. podmiotów nie osiąga nawet tysiąca złotych odpisu podatkowego. Pokazuje to drastyczne rozbieżności wśród organizacji sektora.

Głównym powodem tego jest mechanizm subkont na konkretnych podopiecznych, trafnie opisał to Tomasz Schimanek, który komentując rozwarstwienie OPP, stwierdza, że: przyczyną takiej sytuacji jest przede wszystkim wykorzystywanie odpisu 1% jako formuły darowizn na rzecz konkretnych osób fizycznych przekazywanych przez organizacje jako pośredników. Dzieje się to niestety z inicjatyw samych organizacji, z udziałem obywateli oraz za przyzwoleniem państwa, a choć nie jest to sprzeczne z literą prawa, to całkowicie niezgodne z jego duchem i przeznaczeniem odpisu[5]. Trudno mu nie przyznać racji, gdyż w powszechnej narracji mechanizm 1% służy właśnie przekazywaniu środków dla potrzebujących, a nie dla konkretnych organizacji, wyspecjalizowanych w danym obszarze pożytku publicznego. W wyniku tej wady, jak zauważa we wspomnianej dyskusji Jakub Wygnański, podatnicy, wybierając organizacje, bazują na emocjach, a nie merytorycznych danych dotyczących działalności danej organizacji.   

Inną patologią (na szczęście już wyeliminowaną) mechanizmu 1% było to, że organizacja mająca status OPP mogła zbierać na inne OPP, ale nieuwzględnione w wykazie ministerialnym podmiotów uprawnionych do zbierania 1% (aktualnie tworzonym przez NIW-CRSO). W ten sposób takie organizacje, nieuwzględnione w wykazie, mogły ominąć ustawę i zbierać środki korzystając z mechanizmu 1%. Z kolei podmiot udostępniający, nierzadko pobierał „prowizję” z tego tytułu. Na szczęście po znowelizowaniu ustawy o pożytku w 2015 r. i dodaniu art. 27aa zakazano takiego pośredniczenia 1%. Można za to zbierać 1% za pośrednictwem OPP dla podmiotów, które nie mogą samodzielnie go zbierać (np. szkoły). Tego ustawa nie zabrania. 

Popularnym mitem jest uznanie wpłaty z tytułu 1% za darowiznę. Nic bardziej mylnego! Jest to część naszego podatku, który jeśli nie wskazanie podatnika, trafiłby do Skarbu Państwa. Podkreślić należy, że darowizna ma charakter dobrowolny, tymczasem 1% to po prostu część podatku, którą możemy (choć nie musimy) przekazać na organizacje społeczne, mające status OPP, realizujące ważne dla nas cele społecznie użyteczne. Dodatkowo warto zauważyć, że darowiznę możemy przeznaczyć zarówno dla OPP, jak i organizacji nieposiadających tego statusu.

Mimo tych niedociągnięć, dzięki mechanizmowi 1% możemy wspierać organizacje pożytku publicznego, zwłaszcza te działające blisko nas. I to w bardzo łatwy sposób, uzupełniając dosłownie dwie rubryki w swoim rozliczeniu PIT, który i tak mamy obowiązek złożyć. To niezwykła forma pomagania, ale nie jedyna, o czym warto pamiętać i w swoim czynieniu dobra nie zapominać choćby o darowiznach, udziale w zbiórkach publicznych czy innych akcjach realizowanych przez organizacje pozarządowe.

Kaliskie OPP

Wśród niemal 9 tys. organizacji pożytku publicznego znajdziemy także kilkadziesiąt związanych z Kaliszem i powiatem kaliskim. Część z nich ma tu swoje siedziby, inne zaś jedynie kaliskie oddziały lub koła i za ich pośrednictwem zbierają 1% dla centrali swoich organizacji. Niestety, w rządowych statystykach nie uwzględnia się wskazania 1% na cel szczegółowy, gdzie można podać kaliski oddział lub koło jako docelowe miejsce, gdzie podatnik chciałby, żeby trafiły jego pieniądze z 1%.

Prezentujemy więc dwie tabele. Pierwsza z nich przedstawia pełen wykaz organizacji z Kalisza i powiatu kaliskiego, również lokalne oddziały ogólnopolskich podmiotów. Druga tabela nie uwzględnia jednostek terenowych.

Oba zestawienia mają autorski charakter i zostały opracowane na podstawie wykresu „Wykaz organizacji pożytku publicznego, które w 2020 r. otrzymały 1% należnego podatku za 2019 r. (stan na dzień 16 września 2020 r. )”.

Wśród kaliskich OPP mamy więc zarówno organizacje, które są w ogólnopolskiej czołówce pozyskiwania środków z 1%, podmioty w środku stawki, jak i takie, których niewielka część to środki z tego mechanizmu.

Wykresy nie obejmują tegorocznych debiutantów, którzy w 2021 r. po raz pierwszy zwrócą się o przekazanie 1% podatku na rzecz swoich organizacji. Wśród nich są również kaliskie organizacje, m.in. Fundacja Sun Sport, Stowarzyszenie Józef oraz Fundacja CHOPS.

W powiecie kaliskim status OPP ma jedynie pięć organizacji. Dwie z nich to Ochotnicze Straże Pożarne: w Brzezinach oraz w Koźminku. Kolejną organizacją jest Yacht Klub Polski Kalisz z siedzibą w Szałem. Dwie ostatnie to fundacje: słuszkowska Fundacja Serce dla Serca oraz Fundacja Dzieciom „Pomagaj” z siedzibą w Wolicy.

Biorąc pod uwagę statystyki ogólnopolskie, podatnicy mogą przekazać 907 mln zł w ramach 1% swojego podatku dla organizacji społecznych. Do Kalisza i powiatu kaliskiego trafiło 15,3 mln zł (z wyłączeniem 1% przekazywanego na kaliskie koła i oddziały ogólnopolskich lub wojewódzkich organizacji). Również w naszych okolicach widoczne jest zjawisko skupienia środków z 1% wśród niewielkiej liczby NGO-sów: dwie z kilkudziesięciu organizacji zbiera większość kwoty, ok. 14,5 mln zł.

Lokalni liderzy 1% 

Zwykle najwięcej interesują nas liderzy danych zestawień czy porównań. Nie inaczej będzie w wykazie „jednoprocentowym”, gdzie szczególną uwagę przykuwają dwie organizacje, które potrafią pozyskać w ten sposób miliony dla swojej działalności. Dobrze się składa, że jedna z nich reprezentuje powiat ziemski, a mowa tu o Fundacji Dzieciom „Pomagaj”, a druga to kaliska Fundacja Na Rzecz Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym „Nowa Nadzieja”.

Fundacja Dzieciom „Pomagaj” w roku 2020 zebrała ponad 10,5 mln zł. Organizacja z Wolicy działa od 2007 roku i prowadzi Centrum Edukacyjno-Rehabilitacyjne „Tęcza”. Dysponuje rozwiniętym systemem subkont swoich podopiecznych – osób niepełnosprawnych i zagrożonych niepełnosprawnością. To właśnie na ich rehabilitacje i leczenie przeznaczane są środki uzyskane z 1% podatku dochodowego.

Z kolei Fundacja „Nowa Nadzieja” specjalizuje się w pomocy dzieciom z autyzmem. W ubiegłym roku Fundacja zebrała ponad 4 mln zł, korzystając z mechanizmu 1%. Jak powiedział Latarnikowi Kaliskiemu prezes Fundacji Piotr Tomankiewicz zebrane środki: to przede wszystkim wsparcie terapeutyczne dla naszych podopiecznych, bo większość środków zebranych przez Fundację „Nowa Nadzieja” trafia na subkonta naszych ponad 500 podopiecznych. Prowadzimy również cały czas zbiórkę na budowę Centrum Rozwoju „Nowa Nadzieja” w Śliwnikach, którego budowa ruszy w drugiej części roku.

Jak widać, wskazane organizacje prowadzą i rozwijają ogromne projekty. Jednak takie inwestycje to nie tylko domena liderów zestawienia. Ciekawą inwestycją planowaną w Kaliszu jest budowa Domu św. Matki Teresy z Kalkuty. Centrum wsparcia dla obłożnie chorych w formie stacjonarnego ośrodka ma powstać na terenie kaliskich Ogrodów. Jego celem jest podniesienie jakości pomocy chorym oraz ich rodzinom. Inwestorem jest Fundacja Mocni Miłością, która obecnie zbiera fundusze na realizację. W tym roku ma się rozpocząć I etap budowy, obejmujący uporządkowanie terenu oraz wykonanie fundamentów.

Zostaw 1% po sąsiedzku!

Daleki jestem od wskazywania konkretnej organizacji, którą Czytelnik powinien wesprzeć poprzez 1%. Jest to indywidualna sprawa każdego z nas, jednak ważne, aby wypełniając deklarację PIT, jeśli ktoś jeszcze tego nie zrobił, wskazać kaliską organizację lub lokalny oddział. Stosowną „ściągę” zamieściliśmy powyżej w wykazie kaliskich organizacji pożytku publicznego. Zostawienie 1% po sąsiedzku daje gwarancje, że w ten sposób lokalne organizacje pomogą potrzebującym z naszych okolic, realizując społecznie użyteczne cele, określone w statucie każdej z tych organizacji.

Na koniec pora jeszcze raz oddać głos kaliskim społecznikom. Wierzę, że wraz z przytoczonymi tutaj statystykami będzie to wystarczający bodziec, aby niezdecydowani przekazali 1% dla kaliskich organizacji pożytku publicznego!

Roman Żarnecki, prezes Fundacji CHOPS: Dopiero pierwszy raz będziemy korzystali z narzędzia, jakim jest 1%, bo niedawno uzyskaliśmy status OPP. Prosimy jednak wszystkich mieszkańców, aby nas wspierać. Środki uzyskane z 1% możemy przeznaczyć tylko i wyłącznie na wsparcie osób potrzebujących, zgodnie z naszym statutem. Całe koszty funkcjonowania fundacji są niewielkie, przede wszystkim obejmują koszt wynajmu lokalu. 

1% jest jedną z prostszych form wsparcia organizacji pozarządowych, a skoro każdy ma na to wpływ, chcemy zachęcić mieszkańców, by nas wsparli w ten sposób. Wierzymy, że daliśmy się dobrze poznać mieszkańcom dzięki naszym dotychczasowym akcjom i zechcą nas wesprzeć również w ten sposób. 

Tomasz Jeżyk, członek zarządu Fundacji Bread of Life: Środki zebrane w ramach 1% przeznaczone są na działania statutowe: pomoc osobom niepełnosprawnym, chorym onkologicznie oraz wykluczonym społecznie. Jako organizacja działająca na terenie Kalisza zachęcamy Kaliszan do przekazywania 1% pochodzącego z odpisu podatkowego na kaliskie organizacje pozarządowe. Dzięki temu wzmacniamy ich potencjał, pomagamy rozwiązywać lokalne problemy. Jako ciekawostkę powiem, że w ubiegłym roku najwyższa pojedyncza wpłata z tytułu 1% to kwota 50 tys. zł!

Piotr Tomankiewicz, prezes Fundacji Na Rzecz Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym „Nowa Nadzieja” w Kaliszu: Warto wspierać lokalne organizacje, bo wtedy wiemy, że te pieniądze będą pracowały tutaj, na miejscu. Oczywiście będzie nam bardzo miło, kiedy 1% trafi do naszej organizacji, ale przede wszystkim namawiamy, żeby w ogóle przekazać 1%, bo wielu podatników cały czas tego nie robi. 

Ks. Włodzimierz Guzik, prezes Fundacji Mocni Miłością: Nasze środki głównie są wykorzystywane na szkolenia, utrzymanie wolontariatu, jako wsparcie dla chorych w formie dofinansowania leków czy zabiegów rehabilitacyjnych i na budowę Domu Matki Teresy dla chorych. W ostatnim roku wspieraliśmy zakup niezbędnych środków ochrony zdrowia dla personelu DPS-u w Kaliszu oraz Szpitala w Wolicy.

Źródła:

[1] Pełny katalog wymogów dla OPP można znaleźć na rządowej stronie: https://www.gov.pl/web/pozytek/3-uprawnienia-obowiazki-i-wymogi-ustawowe-organizacji-pozytku-publicznego.

[2] Pełny tekst ustawy (Dz. U. z 2020 r., poz. 1057) dostępny na stronie http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf.

[3] Wykaz OPP uprawnionych do otrzymania 1 % za 2020 r.: https://www.niw.gov.pl/wp-content/uploads/2021/04/wykaz_OPP_uprawnionych_do_otrzymania_1_proc_-podatku_za_2020-rok_w_2021_roku_04_2021.pdf.

[4] Argumenty ekspertów i ich uzasadnienie, wraz ze wskazaniem autora, zostały zaczerpnięte z debaty Czy z pożytku jest pożytek na portalu ngo.pl z roku 2017.

[5] Cytat z artykułu T. Schimanka pt. „Czy z pożytku jest pożytek? Status OPP jest nieużyteczny”, dostęp: https://publicystyka.ngo.pl/czy-z-pozytku-jest-pozytek-status-opp-jest-nieuzyteczny.

Fot.: AdobeStock