Analiza wyników wyborów samorządowych do Rady Powiatu Kaliskiego cz. 1

Każde wybory elektryzują mieszkańców, ale wybory samorządowe najbardziej działają na wyobraźnię. Do wyborów nie stają rozpoznawalni z mediów politycy największych partii. Wśród kandydatów znajdują się nasi sąsiedzi, znajomi, których kojarzymy z ulicy, ze sklepu czy z sąsiedniego osiedla. Cykl analiz wyborczych dotyczących minionych lat w powiecie kaliskim, rozpoczynamy od przyjrzenia się historii wyborów do Rady Powiatu Kaliskiego.

Przypomnijmy, że powiat kaliski ziemski (w odróżnieniu od Kalisza, miasta na prawach powiatu, zwanego też dla odmiany powiatem grodzkim) obejmuje teren jedenastu gmin, w tym aktualnie trzy z nich mają charakter miejsko-wiejski (Stawiszyn, Opatówek od 2017 r. i Koźminek od 2021 r.; wcześniej Opatówek i Koźminek były gminami wiejskimi) oraz osiem gmin wiejskich (Blizanów, Brzeziny, Ceków-Kolonia, Godziesze Wielkie, Lisków, Mycielin, Szczytniki, Żelazków). Mieszkańcy tych gmin wybierają 21 radnych powiatowych w wyborach powszechnych. Z kolei radni wybierają zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. Starosta nie musi być jednocześnie radnym, choć w powiecie kaliskim było tak przez wszystkie dotychczasowe kadencje. Właśnie trybem wyboru włodarza różni się przede wszystkim powiat kaliski od miasta Kalisza, bowiem w mieście na prawach powiatu wybór prezydenta ma charakter bezpośredni, a kompetencje rady powiatu w takim mieście pełni rada miasta. Samorządowcy na szczeblu powiatowym zajmują się zadaniami publicznymi o charakterze ponadgminnym, m.in. edukacją publiczną na poziomie szkół średnich, wspieraniem osób niepełnosprawnych, geodezją i gospodarką nieruchomościami, sprawami architektonicznymi i budowlanymi.

Warto pamiętać, że wybory powiatowe odbywają się według systemu proporcjonalnego, co oznacza, że głosy wyborców są przeliczane na uzyskane mandaty przez poszczególne ugrupowania zgodnie z metodą D’Hondta. W dużym skrócie, układ ten preferuje duże komitety, stąd od początku wyborów w powiecie kaliskim kluczową rolę odgrywają partyjne komitety wyborcze, które są w stanie zbudować szeroką listę kandydatów, najczęściej otwieraną przez znanego lidera[1]. Ważną zasadą ogólną jest próg wyborczy, który muszą osiągnąć kandydaci danego komitetu, aby brać udział w podziale mandatów. Próg ten wynosi 5 %, choć trzeba pamiętać, że naturalny próg może być wyższy niż ten formalny i osiągnąć nawet kilkunaście procent w skali danego okręgu.

Powiatowe okręgi wyborcze

Szerszą analizę należy rozpocząć od opisania okręgów wyborczych wyznaczonych w powiecie kaliskim. Okręgi obejmują jedną, dwie lub trzy gminy, a w każdym określono liczbę radnych, przypadających na dany okręg. Okręgi nieznacznie jednak zmieniały się od czasów utworzenia powiatów w roku 1998. W pierwszej kadencji wybierano 35 radnych. Ponadto nie obowiązywało ograniczenie dotyczące łączenia funkcji na szczeblu gminnym i powiatowym. W latach 2002-2014 granice okręgów nie zmieniały się i kształtowały w sposób następujący:

Okręg nr 1: gminy Szczytniki i Brzeziny – 4 mandaty;

Okręg nr 2: gminy Opatówek i Godziesze Wielkie – 5 mandatów;

Okręg nr 3: gminy Koźminek i Lisków – 3 mandaty;

Okręg nr 4: gminy Blizanów i Żelazków – 5 mandatów;

Okręg nr 5: gminy Ceków-Kolonia, Mycielin i Stawiszyn – 4 mandaty.

W roku 2018 doszło do jednej ważnej zmiany. Gmina Opatówek została samodzielnym okręgiem nr 2 (z 3 mandatami), zaś gminę Godziesze Wielkie dołączono do okręgu nr 1, gdzie odtąd wybierano 6 radnych.

Warto zauważyć, że przez lata (do wyborów w roku 2014 włącznie) obowiązywała zasada umożliwiająca kandydatom łączny start zarówno na wójta lub burmistrza, jak i na radnego (gminy, powiatu albo sejmiku); nie można było jednak startować na radnego dwóch szczebli samorządowych lub w dwóch różnych jednostkach. Często przyszli wójtowie stawali się lokomotywami wyborczymi w powiecie z ramienia swoich komitetów, a po uzyskaniu funkcji włodarza gminy zrzekali się mandatu radnego powiatu.

W pierwszej części analizy przyjrzyjmy się poszczególnym elekcjom, które odbywały się w latach 1998, 2002 oraz 2006. W kolejnej części artykułu analizie poddane zostaną wyniki wyborów w kolejnych latach, tj. 2010, 2014 i 2018. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że kolejne wybory czekają nas za niecałe trzy lata, bowiem w roku 2018 znowelizowano ustawy samorządowe przedłużając kadencję samorządów z 4 do 5 lat.

Pierwsze wybory powiatowe – rok 1998

Wybory samorządowe na szczeblu powiatowym w roku 1998 były pierwszymi po reformie administracyjnej, która weszła w życiem z dniem 1 stycznia 1999 r. Najważniejszymi założeniami reformy było zmniejszenie liczby województw z 49 do 16 oraz utworzenie czy też reaktywacja powiatów w polskim samorządzie. Jednym z nich był powiat kaliski.

Niestety, Państwowa Komisja Wyborcza nie udostępnia pełnych danych na temat pierwszych wyborów powiatowych. Na stronie PKW znajdują się jedynie wyniki w gminach do 20 tys. mieszkańców. Krótko podsumujmy, kto wtedy pełnił mandat radnego Rady Powiatu oraz jaki wyłonili zarząd Powiatu (w nawiasie podano nazwę gminy, z której pochodził samorządowiec):

Zarząd Powiatu: Starosta – Leszek Aleksandrzak (Opatówek), Wicestarosta – Józef Racki, Członkowie Zarządu: Jan Bazan, Ryszard Błaszczyk, Zbigniew Obuchowski (Ceków-Kolonia).

Przewodniczący Rady: Hieronim Kasprzak (Ceków-Kolonia),

Wiceprzewodniczący: Maria Krawiec (Lisków), Benedykt Owczarek (Szczytniki).

Radni (w kolejności alfabetycznej): Zdzisław Bartoszczyk (Mycielin), Stanisław Błaszkowiak (Szczytniki), Mieczysław Bruź (Lisków), Marek Cieślarczyk (Brzeziny), Andrzej Dolata (Żelazków), Sylwiusz Jakubowski (Żelazków), Stanisław Jamnicki (Brzeziny), Kazimierz Janicki (Mycielin), Robert Jarzębski (Stawiszyn), Czesław Jaśkiewicz (Opatówek), Józef Kaczała (Stawiszyn), Lucyna Kaźmierczak (Żelazków), Stanisław Knop (Godziesze Wielkie), Jan Kowalkiewicz (Opatówek), Maria Kraszkiewicz (Żelazków), Henryk Krawczyk (Blizanów), Irena Krążyńska (Godziesze Wielkie), Józef Łajs (Szczytniki), Krzysztof Majas (Szczytniki), Andrzej Miklas (Koźminek), Sławomir Musioł (Blizanów), Henryk Muszyński (Koźminek), Anna Paszyn (Koźminek), Stanisław Posiłek (Stawiszyn), Bogumił Pospiech (Blizanów), Tadeusz Rzeźniczak (Brzeziny), Marek Suchorski (Opatówek), Zbigniew Walęcki (Godziesze Wielkie), Marian Wojtysiak (Blizanów).

Utworzyła się w ten sposób pierwsza w historii powiatu kaliskiego koalicja SLD-PSL. Starosta Leszek Aleksandrzak został wybrany z list SLD, zaś wicestarosta Józef Racki pochodził z nominacji PSL (nie był radnym). Ciekawostką jest fakt, że obaj pełnili później funkcję posłów na Sejm RP w latach 2007-2015. Warte zauważenia jest także to, że wielu ówczesnych lub przyszłych wójtów i burmistrzów znalazło się wśród radnych w pierwszej kadencji Rady Powiatu Kaliskiego: Hieronim Kasprzak, Maria Krawiec, Marek Cieślarczyk, Sylwiusz Jakubowski, Robert Jarzębski, Czesław Jaśkiewicz, Stanisław Jamnicki, Andrzej Miklas, Sławomir Musioł.

Wybory 2002 – bez większych zmian

Wybory 2002 roku były pierwszymi, podczas których wybierano bezpośrednio wójta, burmistrza i prezydenta miast. Nadal jednak wybory starosty odbywały się pośrednio, bowiem dokonywali go nie mieszkańcy, ale radni przez nich wybrani. Ograniczono jednak liczbę radnych powiatowych, w powiecie kaliskim według liczby mieszkańców ustalono wówczas 21-osobowy skład rady, który obowiązuje do dnia dzisiejszego.

W wyborach zarejestrowano cztery listy kandydatów. Wśród nich znalazły się trzy komitety partyjne oraz jeden komitet wyborczy wyborców. Były to: Samoobrona RP, Sojusz Lewicy Demokratycznej-Unia Pracy, Polskie Stronnictwo Ludowe oraz KWW FORUM LUDOWE, gdzie znaleźli się zarówno samorządowcy związani wtedy lub później zarówno z lewicą, jak i prawicą.

Okręg 1 był łaskawy dla wszystkich komitetów, bowiem każdy zdobył po jednym mandacie. Radnymi zostali: Ewa Nowak-Kopeć (Samoobrona), Wojciech Jopek (SLD), Benedykt Owczarek (PSL) i Stanisław Jamnicki (Forum Ludowe).W okręgu nr 2 mandaty uzyskało dwóch przedstawicieli Samoobrony: Mieczysław Łuczak i Kazimierz Miklas, Leszek Aleksandrzak z SLD, Tomasz Antczak z PSL, a także Stefania Wiewiórkowska z Forum Ludowego. Ciekawostką jest to, że SLD w tym okręgu przegrało z Samoobroną drugi mandat o zaledwie 59 głosów!

Trzeci okręg został zdominowany przez przedstawicieli SLD. 1030 głosów w tym okręgu zdobyła Maria Krawiec (najwyższy wynik indywidualny w tych wyborach), a ponadto z listy wszedł umieszczony na ostatnim miejscu Józef Dancewicz. Ostatni mandat przypadł Henrykowi Muszyńskiemu z PSL. W okręgu nr 4 radnymi zostali Stanisław Chabierski (Samoobrona), Maria Kraszkiewicz i Renata Cicharska z SLD, Lech Gnerowicz z PSL oraz Sławomir Musioł z Forum Ludowego. W ostatnim okręgu nr 5 powtórzyła się sytuacja z pierwszego, gdy każdy z komitetów otrzymał po jednym mandacie. Radnymi zostali: Maria Dyrdziak (Samoobrona), Zdzisław Bartoszczyk (SLD), Sławomir Czapski (PSL) i Andrzej Dolny (Forum Ludowe).

Układ radnych wg ugrupowań ułożył się w sposób następujący:

– SLD – 7 radnych (9143 oddanych na komitet głosów, 32,21 % głosów),

– Samoobrona – 5 radnych (6658 głosów, 23,46 %),

– PSL – 5 radnych(6620 głosów, 23,32 %),

– Forum Ludowe – 4 radnych (5962 głosów, 21,01 %).

Frekwencja w wyborach w powiecie kaliskim ukształtowała się na poziomie 51,12 %. Szczególnie godny uwagi jest wynik Samoobrony, która uzyskała 5 mandatów mając zaledwie 25 kandydatów (dla porównania: PSL i SLD zgłosiła po 42 kandydatów, czyli maksymalną możliwą liczbę, a Forum Ludowe 39 osób).

Trzy najwyższe wyniki indywidualne zdobyli wspomniana Maria Krawiec (1030 głosów), Zdzisław Bartoszczyk (981) i Leszek Aleksandrzak (940). Wśród radnych najmniej głosów uzyskał Tomasz Antczak (276).

Starostą pozostał Leszek Aleksandrzak z SLD, a funkcja wicestarosty przypadła Sławomirowi Czapskiemu z PSL. Do dotychczasowej koalicji SLD-PSL zaproszono też Forum Ludowe. Pozostałymi członkami zarządu zostali przedstawiciele wszystkich komitetów koalicyjnych: Tomasz Antczak, Zdzisław Bartoszczyk (którego w 2004 roku zastąpiła Maria Kraszkiewicz) i Sławomir Musioł. Przewodniczącym Rady Powiatu został Sławomir Jamnicki, a jego zastępcami ponownie Maria Krawiec i Benedykt Owczarek[2].

Wybory 2006 – zmiana u steru władzy

Rozpoczynając analizę wyborów samorządowych w roku 2006 warto spojrzeć szerzej na sytuację polityczną w Polsce. Rok wcześniej odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, które ukształtowały nowy układ sił na scenie politycznej, na czele z PiS i Lechem Kaczyńskim jako prezydentem. Po kilku miesiącach działania rządu mniejszościowego z rekomendacji PiS pod wodzą Kazimierza Marcinkiewicza, utworzony został rząd koalicyjny PiS-LPR-Samoobrona. Wybory samorządowe, które odbyły się 12 listopada 2006 roku, poprzedził kryzys rządowy we wrześniu i październiku, w wyniku którego na krótko z rządu wystąpiła Samoobrona.

Słowem: w polityce dużo się działo, atmosfera była niezwykle gorąca i mogło wydarzyć się wiele. Wybory te w powiecie kaliskim przyniosły przede wszystkim zmianę na stanowisku starosty kaliskiego. Od początku istnienia struktury powiatowej funkcję starosty pełnił pochodzący z Opatówka Leszek Aleksandrzak, związany z kaliską lewicą. Choć L. Aleksandrzak został w wyborach 2006 roku wybrany radnym, to jednak lewica straciła możliwość wskazania starosty. Po niecałym roku zamienił on opozycyjny fotel w Radzie Powiatu na ławę poselską.

Wybory w roku 2006 cieszyły się o wiele większym zainteresowaniem kandydatów niż cztery lata wcześniej. Zgłoszono 7 list i aż 252 kandydatów (w stosunku do 4 list i 147 kandydatów w roku 2002).

Do wyborów stanęły następujące komitety:PSL, PO, PiS, Samoobrona RP, Lewica i Demokraci (pełna nazwa komitetu: SLD+SDPL+PD+UP Lewica i Demokraci), RAZEM DLA POWIATU, związany z lewicą, a także Samoobrona Patriotyczna. Z wyjątkiem ostatniego z komitetów, wszystkie pozostałe brały udział w podziale mandatów.

W okręgu nr 1 mandaty otrzymali Benedykt Owczarek (PSL), Marek Albrecht (PiS), Krzysztof Nowak (Samoobrona) oraz Stanisław Błaszkowiak (RdP). Aż trzy mandaty „zgarnęła” gmina Szczytniki – tylko K. Nowak pochodził z gm. Brzeziny. Mieszkańcy okręgu nr 2 wybrali jako swoich przedstawicieli Mieczysława Łuczaka (PSL), Piotra Kaletę(PiS), Leszka Aleksandrzaka (SLD), Józefa Wangę (Samoobrona) i Stefanię Wiewiórkowską(RdP). Cztery mandaty przypadły przedstawicielom gminy Opatówek, a tylko jeden – gminie Godziesze Wielkie. W okręgu nr 3 mandaty przypadły dwóm kandydatom Ludowców: Krzysztofowi Nosalowi i Henrykowi Muszyńskiemu, a także Marii Krawiec, która tym razem wystartowała z listy Razem dla Powiatu (wkrótce została wójtem Liskowa, a jej mandat przejął Józef Dancewicz). Z kolei przedstawicielami mieszkańców okręgu nr 4 zostali Lech Gnerowicz (PSL), Sławomir Musioł (PiS), którego wkrótce zastąpił Janusz Nowak, w związku z wyborem na wójta Blizanowa, Bogumił Pospiech (SLD), Stanisław Chabierski (Samoobrona) i Stanisław Urbaniak (RdP). W okręgu nr 5 mandaty otrzymali Sławomir Czapski z PSL, Andrzej Dolny z PiS, Dorota Karpieko z PO oraz Edward Wąsik z SLD.

Najwyższy wynik indywidualny uzyskał Leszek Aleksandrzak, zdobywając 979 głosów, co stanowiło 14,26 % głosów w okręgu wyborczym. Wyższy odsetek uzyskał jedynie Krzysztof Nosal (18,86 %), jednak zdobył on mniej głosów (847). Najstarszym radnym był Stanisław Urbaniak (68 lat), a najmłodszym – 34-letni Mieczysław Łuczak. Najmniej głosów (121) uzyskał Józef Wanga (1,41 % poparcia w skali okręgu). Był to efekt tzw. blokowania list, które umożliwiało komitetom zawierania umów o wspólnym podziale mandatów. Takie umowy zawarły z jednej strony komitety: PO, PiS, PSL i Samoobrona RP (sic!), a z drugiej: SLD, RdP i Samoobrona Patriotyczna. Kontrowersyjne rozwiązanie, które nie zdało egzaminu w trakcie wyborów w roku 2006, zostało zniesione od następnych wyborów samorządowych, cztery lata później.

Podsumowując, w składzie Rady Powiatu Kaliskiego znalazło się 6 radnych PSL, po 4 radnych PiS i RdP, po 3 radnych SLD i Samoobrony oraz 1 radna z PO. Pozwoliło to na utworzenie koalicji PSL-PiS z udziałem Samoobrony. Nowym Starostą Kaliskim został Krzysztof Nosal z PSL, a jego zastępcą – Piotr Kaleta z PiS. W skład zarządu powiatu weszli jeszcze Krzysztof Nowak z Samoobrony, a także Janusz Nowak i Lech Gnerowicz z PSL. Ostatniego z nich już w lutym 2007 roku zastąpił Mieczysław Łuczak. Zaraz po wyborach ustalono skład prezydium rady: przewodniczącym został Andrzej Dolny, a wiceprzewodniczącymi Benedykt Owczarek i Józef Wanga.

W trakcie kadencji doszło do kilku zmian w składzie Rady. Już w wyborach parlamentarnych w 2007 r. mandat poselski otrzymał Leszek Aleksandrzak, a senatorski – wicestarosta Piotr Kaleta. Ich miejsca w Radzie Powiatu Kaliskiego zajęli kolejno Urszula Rychter i Marek Suchorski. Nowym wicestarostą został Andrzej Dolny, którego na stanowisku przewodniczącego zastąpił Sławomir Czapski, czyli… były wicestarosta. W tym samym czasie Henryk Muszyński został zastępcą wójta w Koźminku, a jego miejsce zajął Wojciech Szmajdziński[3].

Podsumowanie trzech kadencji

We wszystkich trzech kadencjach radnymi byli: Benedykt Owczarek (za każdym razem jako wiceprzewodniczący rady), Bogumił Pospiech (choć za drugim razem objął mandat dopiero po rezygnacji Renaty Cicharskiej), Henryk Muszyński i Leszek Aleksandrzak (choć oni nie dokończyli oni swoich ostatnich kadencji i z mandatu zrezygnowali jesienią 2007 roku). Ważnymi radnymi byli także m.in. Maria Krawiec, która przez dwie pierwsze kadencje Rady Powiatu Kaliskiego sprawowała funkcję wiceprzewodniczącej, a w roku 2006 została wójtem Liskowa (funkcję tę pełni do dziś) czy Stanisław Jamnicki – radnyw latach 1998-2006, w drugiej kadencji przewodniczący rady, a równolegle wójt Brzezin – w czasie pierwszej kadencji powiatowej.

W omawianym czasie dwukrotnie funkcję starosty piastował Leszek Aleksandrzak, a jedną kadencję stanowisko to zajmował Krzysztof Nosal, z kolei wicestarostowie zmieniali się o wiele częściej – były to łącznie cztery osoby, kolejno: Józef Racki, Sławomir Czapski (obaj związani z Ludowcami) oraz Piotr Kaleta i Andrzej Dolny (obaj wybrani z PiS). Również cztery osoby pełniły funkcję przewodniczących, a byli to kolejno: Hieronim Kasprzak, Stanisław Jamnicki, Andrzej Dolny i Sławomir Czapski.Dla trzech z samorządowców powiatowych etap ten był trampoliną do uzyskania elekcji w wyborach parlamentarnych (Leszek Aleksandrzak, Józef Racki i Piotr Kaleta).

Za tydzień zapraszam Państwa do dalszej części analizy, w której skupię się na pozostałych trzech elekcjach do Rady Powiatu Kaliskiego, które odbyły się w latach 2010, 2014 i 2018.

Spodobał Ci się ten artykuł? Zostaw komentarz!

Źródła:

[1] Szerzej o systemie D’Hondtai praktycznej stronie jego zastosowania w wyborach samorządowych można przeczytać m.in.: https://samorzad.infor.pl/sektor/organizacja/ustroj_i_jednostki/2736012,Metoda-dHondta-w-praktyce-wybory-samorzadowe-2018.html

[2] Pełna dane dot. wyborów samorządowych do Rady Powiatu Kaliskiego w roku 2002 dostępne są na stronach PKW: https://wybory2002.pkw.gov.pl/prada/gw1/w30/p3007/index.html

[3] Pełna dane dot. wyborów samorządowych do Rady Powiatu Kaliskiego w roku 2006 dostępne są na stronach PKW: https://wybory2006.pkw.gov.pl/kbw/wybRadaPowiatud42a.html?jdn=300700