Promocja książki „Niepodległościowcy Wielkopolski południowo-wschodniej w świetle materiałów archiwalnych”

7 marca 2024 r. w Villi Calisia, w ramach XIII Marcowego Maratonu Archiwalnego, odbyła się promocja najnowszego wydawnictwa Archiwum Państwowego w Kaliszu pt. „Niepodległościowcy Wielkopolski południowo-wschodniej (ziemi kaliskiej) w świetle materiałów archiwalnych”.

W promocji udział wzięli m. in.: pierwszy wojewoda kaliski w wolnej Polsce Antoni Pietkiewicz, dyrektor Delegatury w Kaliszu Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu Żaneta Lasiecka-Stodolna, prezydent miasta Kalisza Krystian Kinastowski, recenzenci publikacji: prof. dr hab. Jerzy Pietrzak i dyrektor Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim dr Tomasz Matuszak, naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miasta Kalisza Grażyna Dziedziak, dyrektor Delegatury w Kaliszu Kuratorium Oświaty w Poznaniu Violetta Słupianek, reprezentujący rektora Akademii Wymiaru Sprawiedliwości dr Piotr Boczar, dyrektor Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku Małgorzata Matysiak, prof. dr hab. Ewa Andrysiak z Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wicedyrektor Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu Małgorzata Kołodziej wraz z Henryką Karolewską, Urszula Włodarska z Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu, członek Komisji Pamięci Historycznej Miasta Kalisza dr Jarosław Dolat, były dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu Adam Borowiak, radni miejscy: Leszek Ziąbka i Sławomir Lasiecki, przewodnik PTTK dr Piotr Sobolewski, miłośnicy kaliskiego Archiwum i historii regionu kaliskiego: dr Piotr Suda, dr Marek Kozłowski, Elżbieta Stadtmüller, Marcin Mikołajczyk, Zbigniew Zawartka, Ryszard Łańduch, Mieczysław Machowicz, Józef Gola, Jakub Multan, młodzież szkolna z Zespołu Szkół Ekonomicznych w Kaliszu wraz z nauczycielem Izabellą Galuba-Bryja i uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego im. T Kościuszki z nauczycielem Karolem Przybyłą.

Spotkanie było moderowane przez kierownika Oddziału III APK Edytę Pietrzak, która przedstawiła sylwetki prelegentów: dr Grażyny Schlender i dr Anny Bestian-Zając.

Dyrektor APK dr Grażyna Schlender w swoim wystąpieniu po uprzednim powitaniu wszystkich wyjaśniła, że promowana książka jest wyjątkowa ze względu na wartości patriotyczne jakie ze sobą niesie – przedstawia sylwetki 70 osób zaangażowanych w walkę o wolną Polskę na przestrzeni niemalże 300 lat: od potopu szwedzkiego do wojny polsko-bolszewickiej i czasu II RP. Walczyli oni na różne sposoby: mieczem, słowem i piórem.

Ich biogramy zostały przedstawione w porządku alfabetycznym. Otwiera je Franciszek Alter, a zamyka Józef Zaremba. Chronologicznie najstarszym bohaterem jest Klemens Kordecki – obrońca Jasnej Góry w czasu potopu szwedzkiego. Józef Miaskowski reprezentuje czasy Sejmu Czteroletniego i walki o prawa mieszczan. Stanisław Fiszer otworzył epokę walk z zaborcami, a Cyprian Godebski większości kaliszan kojarzy się z wojnami napoleońskimi. Czas spisków patriotycznych i powstań narodowych reprezentują Bonawentura i Wincenty Niemojowscy związani z podkaliskim Marchwaczem. W Kosmowie urodził się Stefan Garczyński – przyjaciel Adama Mickiewicza, poeta powstania listopadowego. Ważną postacią jest Wojciech Lipski – ziemianin z Lewkowa zaangażowany w przebieg Wiosny Ludów w powiecie ostrowskim i odolanowskim. Ks. Stanisław Rymarkiewicz niósł pomoc powstańcom styczniowym działając na terenie zaboru pruskiego. Pierwszą zapowiedzią końca zaborów była rewolucja 1905 r. Sławomir Czerwiński za udział w strajku szkolnym został wówczas usunięty ze szkoły, po latach los się odwrócił – stanął na czele Ministerstwa Oświaty i stworzył nowoczesne polskie szkolnictwo doby międzywojnia. Warto wspomnieć także mjr. Stefana Waltera – dowódcę 29 Pułku Strzelców Kaniowskich i Stanisława Skarżyńskiego, który odniósł rany w 1920 r., a po 13 latach wyruszył w podróż lotniczą z Warszawy do Brazylii. Przeleciał samotnie nad Atlantykiem 3500 km. W publikacji znajdziemy dwie kobiety: twórczynię i opiekunkę kaliskiego muzeum Halinę Kożuchowską i pierwszą parlamentarzystkę z ziemi kaliskiej Marię Moczydłowską – współpracowniczkę ks. Wacława Blizińskiego z Liskowa.

Książka składa się z 3 części: wprowadzenia, not biograficznych i źródeł, a także aparatu pomocniczego w postaci wykazu skrótów, bibliografii, indeksu osobowego i rzeczowego, streszczenia w języku angielskim i dodatkowej listy 150 patriotów, których biogramy nie znalazły się w części zasadniczej książki.

Na koniec dr Grażyna Schlender dodała, że książka jest skierowana do wszystkich miłośników historii regionu, a także młodzieży, ze względu na swoje walory edukacyjne i bogatą podstawę źródłową. Została przy tym pięknie wydana, na dobrej jakości papierze. Przy tej okazji dr Grażyna Schlender podziękowała autorowi okładki Maciejowi Garbowiczowi i drukarzowi Sławomirowi Woźniakowi.

Kierownik Oddziału IV APK dr Anna Bestian-Zając w swoim wystąpieniu przybliżyła gościom rodzaje źródeł wykorzystanych w publikacji z podziałem na ich typy i pochodzenie. Omówiła zawarte w książce akty metrykalne i akty urzędów stanu cywilnego m. in. akt urodzenia Wojciecha Jabłkowskiego, który zgładził agenta carskiego w 1906 r., akt uczestnika powstania wielkopolskiego 1806 r. Jana Gliszczyńskiego, czy akt chrztu Klemensa Kordeckiego przechowywany w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Przedstawiła najważniejsze dokumenty administracyjne w tym akt mianowania Jakuba Rozdrażewskiego kasztelanem kaliskim z 1649 r., wykazy osób zaangażowanych w przebieg Wiosny Ludów, pisma podpisane przez Prezydenta RP pochodzącego z Kalisza Stanisława Wojciechowskiego. Ważne miejsce w książce zajmują listy, w tym te zgromadzone w ramach tek gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, czy wchodzące w skład spuścizny Wojciecha Lipskiego przechowywanej w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Goście na prezentacji multimedialnej obejrzeli także przykłady życiorysów, testamentów, kart meldunkowych, zapisów w aktach gruntowych dotyczących m. in. majątku Konstantego Zakrzewskiego w Tursku, czy Jana Nepomucena Niemojowskiego ze Śliwnik. Osobną kategorią tworzyły wojskowe akta personalne i odznaczeniowe nawiązujące m. in. do niezwykle trudnej sytuacji materialnej w latach 50. XX w. wielkiego bohatera powstania wielkopolskiego Stanisława Taczaka.

Następnie głos zabrali recenzenci: prof. dr hab. Jerzy Pietrzak oraz dr Tomasz Matuszak. Prof. Jerzy Pietrzak wskazał, że unikalną cechą tej książki jest przedstawienie całego wachlarzu źródeł archiwalnych, w tym także wielu do tej pory nigdzie nie publikowanych, co świadczy o przeprowadzeniu rzetelnej i niezwykle szerokiej kwerendy w wielu instytucjach. Czytelnik ma okazję poznać bohaterów nie tylko poprzez tekst, ale także warstwę ilustracyjną.

Dr Tomasz Matuszak z kolei skupił się na walorach patriotycznych książki. Czytanie o polskich patriotach, w zaproponowanym przez Archiwum wydaniu, z pewnością przyczyni się do kształtowania postaw patriotycznych czytelników. Wielość wykorzystanych nowych źródeł może stanowić przyczynek do dalszych badań. Nie jest wykluczone, że będzie to punkt wyjścia do zredagowania kolejnej publikacji, a może i całej serii wydawniczej.

Prezydent miasta Kalisza Krystian Kinastowski nadmienił, iż dla niego patriotyzm ma szczególny wymiar – jego dziadek otrzymał Order Virtuti Militari. Antoni Pietkiewicz złożył gratulacje na ręce dr Grażyny Schlender. Na koniec dr Grażyna Schlender wręczyła pamiątkowe egzemplarze Krystianowi Kinastowskiemu i Antoniemu Pietkiewiczowi, recenzentom i przedstawicielom kaliskich bibliotek.