Jeszcze tylko matura i koniec z alimentami?

Czyli o dorosłości i obowiązku alimentacyjnym słów kilka.

Miesiąc maj to nie tylko długi weekend majowy i początek cieplejszych dni, ale przede wszystkim czas przeprowadzenia egzaminu dojrzałości. Dla samych maturzystów okres zapewne niezwykle stresujący, ale przede wszystkim otwierający dla nich etap dorosłości i samodzielności. Rodzice abiturientów w cieniu kwitnących kasztanów zdają zaś sobie sprawę, że mają dorosłe dzieci, które wkrótce wyfruną z przysłowiowego gniazda.

Niekiedy zdarza się, że krótko po zakończeniu egzaminów maturalnych młodzi absolwenci, otrzymują przesyłkę z sądu rodzinnego z pozwem o wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego, w którym to rodzic zobowiązany do alimentacji argumentuje o zakończeniu przez dziecko edukacji oraz osiągnięciu pełnoletniości i wobec tego pragnie zaprzestać łożenia alimentów. Tego rodzaju przesyłka przeważnie jest dla adresata niemiłym zaskoczeniem, jednakże w ocenie jego rodzica nic nie stoi już na przeszkodzie, ażeby jako absolwent szkoły średniej podjął pracę zarobkową i sam zaspokajał swoje potrzeby bytowe. Argumentacja rodzica chcącego uwolnić się od alimentów to jedno, emocje pozwanego dziecka to drugie.

Co na ten temat mówią przepisy prawa czy poglądy doktryny i judykatury?

Zgodnie z treścią art. 133§ 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Z przywołanego przepisu jasno wynika, że obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony żadnym terminem. Oczywistym będzie zatem, że argument rodzica w zakresie pełnoletniości dziecka nie będzie trafiony, albowiem przesłanką warunkującą zasadność obowiązku alimentacyjnego jest wyłącznie zdolność samodzielnego utrzymania się przez osobę uprawnioną, a nie ukończenie przez taką osobę 18 roku życia. W tej sprawie wypowiedział się wielokrotnie i jednoznacznie Sąd Najwyższy (m.in. w wyrokach z dnia 28 września 1999 r., sygn. akt II CKN 482/98, z dnia 14 kwietnia 1999 r., sygn. akt III CKN 278/98, z dnia 11 marca 1999 r., sygn. akt III CKN 1175/98).

Co zaś się tyczy ukończenia szkoły średniej, kwestia jest bardziej złożona. Obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka nie jest bowiem również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, ażeby ustawał z chwilą osiągnięcia przez uprawnionego do alimentów określonego podstawowego czy też średniego wykształcenia, chyba, że pozwala ono jemu na pełne, samodzielne utrzymanie się.

W obecnych czasach znamienita większość absolwentów szkół średnich decyduje się na kontynuowanie procesu edukacji i zdobywania wiedzy na studiach wyższych, czy to w formie stacjonarnej czy też niestacjonarnej (zaocznej). Stosownie do utrwalonego poglądu doktryny i orzecznictwa, należyte przygotowanie do przyszłej pracy zawodowej może również obejmować studia wyższe.

W tej kwestii należy jednak rozważyć czy podjęcie studiów przez uprawnionego do alimentów faktycznie spowodowane jest chęcią zdobycia wykształcenia mającego znaczenie w przyszłych procesach rekrutacji zawodowej i dla wysokości osiąganego wynagrodzenia lub też wymaganego do wykonywania danego zawodu czy zaś jest jedynie sposobem na przedłużenie okresu pozostawania na utrzymaniu rodziców, zwłaszcza jak dotychczasowy przebieg edukacji (słabe oceny, niska frekwencja, powtarzanie roku, egzaminy warunkowe) nie daje widoków na powodzenie w dalszej nauce.

W rozważaniu tym należy zatem brać pod uwagę to, czy dziecko wykazuje uzasadnioną chęć dalszej nauki, a także czy jego zdolności oraz cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki i są wystarczające do tego, by podjęte studia rozpoczął, kontynuował i pomyślnie ukończył. Jeżeli tak, to rodzice będą zobowiązani do dalszego łożenia środków na utrzymanie i wykształcenia także pełnoletniego dziecka, zdobywającego kwalifikacje zawodowe, odpowiadające jego uzdolnieniom i predyspozycjom, np. uczącego się w szkole pomaturalnej lub studiującego na wyższej uczelni (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 lipca 1998 r., sygn. akt I CKN 521/98).

Często zdarza się, że absolwenci korzystając z najdłuższych wakacji w życiu podejmują w tym czasie pracę, również poza granicami kraju. Czy wówczas można uznać, że dziecko ma już zdolność samodzielnego utrzymania się?

Otóż co ciekawe, Sąd Najwyższy zastrzegł, iż okoliczność, że uprawniony do alimentów przed studiami już pracował i pobierał wynagrodzenie za pracę (np. w okresie po złożeniu egzaminów do czasu rozpoczęcia zajęć na uczelni) nie zwalnia rodziców od alimentacji na tej podstawie, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie, jeżeli dotychczasowe kwalifikacje dziecka nie zapewniają mu odpowiedniego poziomu życia i w związku z tym zamierza ono podnieść te kwalifikacje, podejmując np. studia wyższe (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 lutego 1986 r., sygn. akt II CRN 439/85). Nie będzie zatem zasadnym powoływanie się na to, że dziecko mogłoby już utrzymać się samodzielnie, gdyby przerwało studia i podjęło ponownie pracę zarobkową.

Relewantne znaczenie ma jednak termin rozpoczęcia studiów – kontynuacja procesu pobierania nauki winna bowiem nastąpić w rozsądnym czasie, możliwie najbardziej zbieżnym z typowym terminem rozpoczęcia studiów.

O ile ustawodawca nie przewiduje konkretnej daty, po której podjęcie studiów wyższych należy uznać za jednoznacznie spóźnione, o tyle jest oczywiste, że jeżeli decyzja taka zapada po 5 czy 10 latach od ukończenia szkoły średniej, zwłaszcza zawodowej, której ukończenie skutkuje uzyskaniem konkretnego zawodu, to jest to okoliczność, która musi być wzięta pod uwagę przy rozstrzyganiu o alimentacji takiego dziecka. Sąd Najwyższy wskazał, że w wypadku, gdy dziecko ukończyło średnią szkołę zawodową i uzyskało zawód dający możliwość zatrudnienia, a nie podjęło od razu wyższych studiów, przy czym jego wiek przekracza znacznie normalny wiek młodzieży rozpoczynającej wyższe studia, to nie może ono żądać od rodziców finansowania znacznie opóźnionych studiów, lecz powinno podjąć pracę zarobkową i wykorzystać szerokie możliwości, jakie państwo stwarza osobom dorosłym w zakresie zaocznych studiów wyższych (wyrok z dnia 17 grudnia 1976 r., sygn. akt III CRN 280/76).

Znaczenie ma także przebieg studiów.

Jeżeli student pobierający alimenty rzadko odwiedza uczelnię, nie uczestniczy w wykładach, ćwiczeniach, seminariach czy zajęciach obowiązkowych, nie zdaje egzaminów w terminie, wielokrotnie korzysta z warunków, powtarza kolejne lata studiów czy też porzuca studia i rozpoczyna co rusz to nowe kierunki, Sąd może uznać, że nie będzie zasadnym dalsze łożenie na utrzymanie takiego „wiecznego studenta”. Alimenty przysługują bowiem za efektywną naukę, która ma na celu polepszyć sytuację dziecka na rynku pracy. Rodzice nie są zaś zobowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1980 r., sygn. akt III CRN 144/80).

Zupełnie inną kwestią jest wybranie przez dziecko studiów zaocznych.

Wówczas bowiem brane pod uwagę będą możliwości zarobkowe i majątkowe rodziców takiego studenta – a dokładniej mówiąc czy możliwości te pozwalają na partycypowanie w kosztach utrzymania dziecka, które nie podjęło studiów bezpłatnych.

Studia zaoczne są bowiem co do zasady przeznaczone dla osób pracujących i zarabiających, które pragną podnieść swoje kwalifikacje, zazwyczaj w celu uzyskania wyższego stanowiska i lepszej płacy, albo też dla osób, które nie przeszły pozytywnie procesu rekrutacji na studia stacjonarne. Często w tej ostatniej sytuacji absolwenci wybierają studia stacjonarne, ale na prywatnych uczelniach, co zaś generuje obowiązek uiszczania znacznych opłat. W ocenie Sądu Najwyższego nie można wymagać od mało lub średnio zarabiającego rodzica, żeby łożył na kosztowne studia zaoczne pełnoletniego dziecka (uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 18 maja 1995 r., sygn. akt III CZP 59/95). Ewentualnie, jeżeli obowiązek alimentacyjny mimo to będzie utrzymany, może on na żądanie zobowiązanego do alimentacji rodzica zostać ograniczony do wysokości zasadnej w sytuacji, gdyby dziecko wybrało bezpłatny system nauki.

Dla porządku wskazania wymaga, że w orzecznictwie pojawiają się niekiedy głosy odmienne, a mianowicie, że dziecko osiąga zdolność do samodzielnego utrzymania dopiero wtedy, gdy ukończy naukę i otrzyma należyte przygotowanie do pracy i bez znaczenia jest czy naukę pobiera w trybie dziennym, czy zaocznym o ile nie pracuje (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia z dnia 15 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 205/15).

A co w przypadku, gdy dziecko ukończy już jeden kierunek studiów, ale po czasie stwierdza, iż nie chce pracować w wyuczonym zawodzie i podejmuje kolejne studia?

Co do zasady przyjmuje się za nieuzasadnione w kontekście alimentacji podejmowanie przez uprawnionego do alimentów kolejnych studiów, jeżeli uzyskał on wcześniej tytuł magistra na innym kierunku, albowiem ukończenie jednego kierunku studiów magisterskich pozwala dziecku na uzyskanie zdolności do samodzielnego utrzymania się.

Należy jednak pamiętać także, iż stosownie do treści §3 przywołanego wcześniej art. 133 KRO rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego między innymi w sytuacji, gdy dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Mowa tutaj o przypadkach, gdy pełnoletnie dziecko nie przejawia jakiejkolwiek inicjatywy do uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się, przykładowo nie szuka pracy, ale też nie myśli o podjęciu studiów czy innej formy kształcenia, licząc, że będzie dalej utrzymywało się z alimentów. Oczywiście, takie postępowanie musi być celowe i zawinione – nie będzie zasadną próba uchylenia się przez rodzica od alimentacji dziecka w sytuacji, gdy aktywnie, ale póki co bezskutecznie poszukuje ono pracy albo gdy zmaga się z niepełnosprawnością utrudniającą aktywizację zawodową.

Podsumowując

Obowiązek alimentacyjny nie wygasa z mocy prawa z chwilą ukończenia przez dziecko 18 roku życia ani też z dniem zakończenia nauki w szkole średniej, albowiem jedyną przesłanką ustawową jest zdolność dziecka do samodzielnego utrzymania się. Jeżeli uprawiony do alimentów chce podjąć studia dzienne, a dotychczasowy przebieg jego edukacji daje pozytywne widoki na ukończenie wybranego przez niego kierunku, rodzice najpewniej będą zobowiązani do dalszej alimentacji dziecka. W przypadku wyboru przez dziecko studiów zaocznych lub stacjonarnych odpłatnych, wiele będzie zależało od stopy życiowej rodziców tego dziecka i ich możliwości zarobkowych. Nie bez znaczenia dla kwestii alimentacji pełnoletniego dziecka będzie termin rozpoczęcia studiów, a właściwie okres jaki upłynął od ukończenia szkoły średniej, jak również przebieg nauki na uczelni wyższej i osiągane wyniki. Co do zasady, nie będzie zaś trafionym powoływanie się na podejmowanie przez dziecko pracy zarobkowej w okresach wolnych od nauki.

Niezależnie od tego czy otrzymujemy alimenty czy też jesteśmy zobowiązani do ich uiszczania, w tego rodzaju postępowaniach pomocna może okazać się konsultacja z profesjonalnym pełnomocnikiem, który po zapoznaniu się z okolicznościami sprawy wyjaśni wszystkie ewentualne wątpliwości i pomoże znaleźć najkorzystniejsze rozwiązanie.

Adwokat Marta Kubacka-Klimińska

Prowadzi Kancelarię Adwokacką w Kaliszu. Kancelaria świadczy kompleksowe usługi prawne w zakresie obsługi osób fizycznych oraz podmiotów gospodarczych, świadcząc pomoc zarówno na etapie przedsądowym, jak i w toku postępowań.  W kręgu szczególnych zainteresowań Mecenas Marty Kubackiej-Klimińskiej znajduje się zwłaszcza prawo rodzinne.