Cichy, bezwzględny zabójca. Co wiemy na temat azbestu?
Ze względu na unikalne właściwości chemiczne i fizyczne, azbest znalazł zastosowanie w wielu wyrobach, w tym przede wszystkim przy produkcji płyt azbestowo-cementowych. To materiał praktycznie niezniszczalny. Nie ulega degradacji chemicznej ani biologicznej, wykazuje odporność na działanie agresywnych chemikaliów, odporność na ekstremalne warunki klimatyczne – w tym odporność na działanie wysokich temperatur. Dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej, stosowano go również do wyrobu tkanin, farb ogniotrwałych oraz wyrobów ciernych. Jego szerokie zastosowanie traci jednak całkowicie na wartości, gdy w grę wchodzi ludzkie życie.
Azbest w wielu państwach jest znany pod nazwą lnu kamiennego lub bawełnianego kamienia. Azbestem określa się włókniste materiały nieorganiczne. Niezależnie od różnic chemicznych oraz tych, które wynikają z budowy krystalicznej, są one minerałami naturalnie występującymi w środowisku. Ze względu na unikalne właściwości chemiczne i fizyczne, azbest znalazł zastosowanie w wielu wyrobach:
– pokryciaach dachowych: papa dachowa, eternit,
– pokryciach podłogowych, płytkach PCV,
– klejach, tynkach, wypełniaczach,
– żelazkach, piecach akumulacyjnych, płytach kuchennych,
– rurach do instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych,
– przewodach wentylacyjnych i kominowych,
– płytach elewacyjnych i balkonowych.
Azbest to materiał, który ze względu na swoją szkodliwość budzi wiele kontrowersji. Azbesty o największych oraz średnich włóknach są wydalane przez ludzki organizm. Zatrzymują się w górnych drogach oddechowych, gdzie następnie zostają usunięte przez rzęski lub system odpornościowy. Najmniejsze włókna azbestowe przedostają się jednak do płuc oraz innych organów. Największe ryzyko związane z azbestem wiąże się z jego obróbką, podczas łamania czy kruszenia. W 1997 roku w Polsce zakazano wprowadzania, produkcji i obrotu azbestem. Pierwsze doniesienia na temat jego szkodliwości pojawiły się już w 1910 roku i zostały potwierdzone badaniami.
– Od 1997 roku w Polsce obowiązują szczególne regulacje prawne, ograniczające kontakt z azbestem. Jeżeli choroby rozwijają się w czasie 10-30 lat, to w zasadzie jesteśmy chronieni już od 25 lat. Nie ma już w sklepach podkładek azbestowych pod garnki, a ja takowe pamiętam jeszcze z lat 80′. Problem maleje, jednak jest on o tyle istotny, że w dalszym ciągu na polskich dachach azbest jeszcze występuje – zaznacza dr n. med. Ewa Zalc-Budziszewska – specjalista chorób płuc ze szpitala w podkaliskiej Wolicy.
Co czyni azbest tak szkodliwym dla naszego zdrowia?
Włóknista struktura azbestu pozwala na wykorzystywanie właściwości użytkowych materiału, z drugiej jednak okazuje się być śmiertelnym niebezpieczeństwem. Im starszy i bardziej zniszczony jest dach wykonany z płyt azbestowych, tym więcej włókien się z niego ulatnia.
Niebezpieczeństwo stwarza demontaż wyrobów azbestowych, które łatwo ulegają uszkodzeniom. Zajmować mogą się tym wyłącznie odpowiednio przeszkolone i upoważnione do tego firmy.
– Dachy z azbestu należy wymienić na inny rodzaj pokrycia i zrobić to pod kontrolą firm, które są do tego fachowo przygotowane – podkreśla dr Zalc-Budziszewska.
Azbest, jak już wspomniałam, działa szkodliwie na układ oddechowy za sprawą wdychania jego włókien, natomiast brak jest wiarygodnych danych dotyczących wchłaniania drogą pokarmową i przez kontakt ze skórą. Przy narażeniu na pył azbestu wyróżnia się ekspozycję zawodową, parazawodową i środowiskową. Różnią się one wielkością stężeń włókien, ich rozmiarami, długością trwania narażenia oraz skutkami dla zdrowia i wielkością ryzyka wystąpienia określonych nowotworów złośliwych. Długotrwała ekspozycja na włókna azbestu może prowadzić do wystąpienia następujących chorób: pylicy azbestowej, zmian opłucnowych, raka płuc i międzybłoniaka opłucnej.
– Jedyną formą profilaktyki jest odejście od azbestu, dlatego to właśnie to się stosuje – dodaje dr n. med. Ewa Zalc-Budziszewska. Od pierwszego narażenia do pojawienia się objawów chorobowych związanych z ekspozycją na azbest mija wiele czasu.
Jak wskazuje dr Zalc-Budziszewska, pierwsze oznaki narażenia na włókna azbestowe z reguły zaczynają ujawniać się po 10-20 lat, czasami nawet do 30. W sieci możemy również znaleźć informację, że skutki zdarzeń aktualnie wykrywane są dopiero po 20-40 latach. Główną patologią zawodową pracowników zakładów przetwarzających azbest jest azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej. Włókna azbestowe mogą odkładać się w tkance płucnej przez długi czas, a sam proces zwłóknieniowy może ujawnić się po wielu latach od ustania narażenia. Pylica azbestowa może zwiększyć wystąpienie raka płuc i międzybłoniaka opłucnej lub otrzewnej. Rak płuc jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym powodowanym przez azbest. Zagrożenie wystąpieniem raka płuc w badanych populacjach, zawodowo narażonych na pył azbestu, wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od typu włókna, technologii przetwórstwa, zawartości włókien respirabilnych w pyle, średnicy, długości, kształtu włókna, stężenia pyłu, liczby lat pracy w warunkach natężenia i ogólnej dawki pyłu. Dr Zalc-Budziszewska dodaje także, że palenie papierosów może dodatkowo zwiększać ryzyko raka płuca przy narażeniu na azbest. Oba nowotwory, zarówno rak płuc, jak i międzybłoniak opłucnej, rozwijają się gwałtownie i charakteryzują się krótką przeżywalnością. Znane są badania doświadczalne, kliniczne i epidemiologiczne sugerujące, że z narażeniem na pył azbestu może być związane zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów krtani, żołądka, okrężnicy, jajników oraz innych tkanek i narządów. Zwiększone ryzyko tych nowotworów nie jest jak dotąd dostatecznie udokumentowane.
Fot.: M. Lindner, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, Wikimedia Commons
Materiał dofinansowano ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego
