Czym jest Great Northern War, Kalisz 1706?

Tajemniczo brzmiący tytuł jest ku zaskoczeniu grą planszową, o której możecie się dowiedzieć w tym artykule. Great Northern War, Kalisz 1706 jest grą planszową o podłożu historycznym stworzoną przez Mikołaja Olejnika – mieszkańca naszego miasta.

Autorem jest Mikołaj Olejnik, nauczyciel historii w jednej ze szkół w naszym rodzinnym Kaliszu. Jego zamiłowanie do historii pojawiło się już w nastoletnim wieku, gdy miał możliwość prowadzenia rozmów z dziadkami, dotyczących wydarzeń historycznych. Podążając takim tropem, skierował się na ścieżkę kształcenia historycznego i swoje zamiłowanie umieścił w wieku XVIII, czyli przedziale czasowym, którym nie fascynuje się znaczna część osób. Właśnie w tych ramach znajduje się Wielka Wojna Północna, podczas której rozegrała się bitwa pod Kaliszem w 1706 r. Jego predylekcja wspomnianym tematem oraz chęć promowania miasta Kalisz zaowocowały stworzeniem książki. Jest to literatura oczywiście związana z wymienioną Bitwą pod Kaliszem. Dzieło powstało przy współpracy z Pawłem Skworodą, gdyż obaj panowie mieli taki sam pomysł na dzieło i znaleźli się w tym samym miejscu w podobnym czasie. Przypadek? Dzięki temu zbiegowi okoliczności i wspólnym pokładom siły autorów, stworzono pierwszą monografię dotyczącą Bitwy pod Kaliszem. 

Po napisaniu i wydaniu książki w 2017 r., Mikołaj chciał dalej drążyć i popularyzować temat. Kiedyś natrafił w swoim życiu na planszówkę „Grunwald 1410”. Ze względu na swoją pracę i tymczasowy brak znajomości tematu, postanowił zabrać się za to wraz ze swoimi uczniami. W wolnym czasie podjęli próbę rozgrywki, która skończyła się niestety ich porażką i temat został ponownie odłożony. W późniejszym czasie przypadkowo natknął się na filmiki w serwisie YouTube, które przedstawiały miłośników historii, grających w gry planszowe o tematyce bitewnej, czyli takie, które wymagają rozwoju umiejętności strategicznych. Sam autor zdradził, że podchodząc po raz pierwszy w sposób świadomy do wydawnictwa Taktyka i Strategia (jest ono odpowiedzialne za tego typu rozgrywki) zniechęcił się od razu. Zasady wydawały się trudne, skomplikowane i zawiłe. Takie materiały są wrzucane przez pasjonatów, którzy podczas rozgrywki przekazują zasady i wiedzę historyczną, co zdecydowanie ciekawiej się odbiera. W ten sposób Olejnik zaczął zgłębiać temat, który coraz mocniej go intrygował i tak zaistniała inicjatywa stworzenia gry poświęconej tematyce Bitwy pod Kaliszem.

Fabuła odnosi się do wydarzeń z 29 października 1706 roku. „[…]Na polach przylegających do Kalisza, jednego z najstarszych miast w Polsce, rozegrała się bitwa, którą można uznać za przełomowy moment Wielkiej Wojny Północnej z lat 1700-1721. Po raz pierwszy bowiem udało się przełamać złą passę i pobić niezwyciężonych dotąd Szwedów Karola XII, choć zwycięzca, którym był bez wątpienia August II wcale nie był zadowolony z odniesionego sukcesu. W bitwie kaliskiej obok oddziałów sasko-rosyjskich z jednej strony i szwedzkich z drugiej, brały udział wojska polskie i litewskie. Mieliśmy wówczas do czynienia z najstraszniejszą z wojen jaką można sobie wyobrazić, z wojną domową, która rozbudziła w walczących najmroczniejsze demony. Żołdacy w imię własnych racji i wierności jednej ze stron dokonywali zniszczeń, grabieży i gwałtów na niespotykaną dotąd skalę. W zawiłej sytuacji politycznej trudno było rozróżnić wroga od sprzymierzeńca, o czym mieszkańcy Kalisza wielokrotnie mieli się przekonać. Dramatyzmu dopełnia fakt, że wśród walczących można było znaleźć przedstawicieli niemal całej Europy, którzy w myśl zasady, iż wojna żywi się sama nie pozostawali w tyle za polsko-litewskimi antagonistami.” 

Powyższe zdania pochodzą z opisu zawartego na planszówce. Uważam, że są to zwroty czytelne dla graczy oraz czytelników i pozwalają zrozumieć wydarzenia, które ulokowane są w rozgrywce. Rozwijając nieco ten kontekst historyczny dorzucę ciekawostki związane konkretnie z Bitwą pod Kaliszem, którą usłyszałam od autora. Pierwszą ciekawostką jest fakt, że Bitwa pod Kaliszem, jest pierwszą bitwą, w której Szwedzi przegrali, a wszystkie pozostałe zwyciężyli.  Dużo ciekawsze jest to, co działo się po samej bitwie między organami władzy. Traktat pokojowy „już jest podpisany”, a Król Karol XII znajduje się na terenie Saksoni. O co chodziło? Karol XII stara się zmusić Króla Augusta, żeby ten zrezygnował z Korony Polski na rzecz Stanisława Leszczyńskiego, który jest Królem wybranym wyłącznie dzięki szwedzkiemu poparciu. August nie zrzeka się Korony i jest popierany przez Polaków, którzy mówią „Królu trwaj, my będziemy przy Tobie”. Sprowadza też Rosjan, gdyż Szwedzi mieli z nimi na pieńku. Wygrał Bitwę pod Kaliszem, jego wojska zwyciężyły, Szwedzi są pokonani, a co robi August? Pisze list do Karola XII z przeprosinami za to, że wygrał tą bitwę. Jednak po co taki zabieg? Wojska szwedzkie znajdują się na terenie jego rodzimej Saksoni, której on jest Księciem dziedzicznym. Była to część Niemiec bardzo bogata i August II boi się, że w ramach odwetu ta urodzajna ziemia może spłonąć, a gdyby to stracił, to utraciłby bardzo wiele argumentów dla posiadania Korony Polskiej. Stąd końcowe postanowienie o zrzeknięciu się korony. Po przyjętych przeprosinach, król Karol XII wraca z Saksoni na ziemie Polskie i  marzy mu się upokorzenie Cara Piotra I. Jego wojska maszerują w głąb Rosji, gdzie po drodze odniósł kilka zwycięstw, aż do bitwy pod Połtawą w 1709 r., gdzie sam król zostaje ranny wraz z jego wojskami. Wtedy August widząc, że karta się odwróciła, powrócił i oznajmia, że ponownie jest królem, gdyż poprzednia decyzja była na nim wymuszona. Znowu rozpoczynają się zgrzyty pomiędzy zwolennikami Leszczyńskiego, ale karta ponownie odwraca się na stronę Sasów.

Gra w wersji planszowej jest przeznaczona dla dwóch osób, jednak istnieje możliwość strategicznej rozgrywki solo. Umownym czasem gry są dwie godziny. Reguluje się on w zależności od poziomu graczy. Wiadomo, że z czasem, gdy obeznamy się z samymi zasadami czas ten będzie się skracał, a rozgrywka zdecydowanie się umili. W zestawie zawarte są dwie kostki, dwie plansze z ikonami do gry oraz cztery mapy do rozgrywki z przypisanymi bitwami : Kalisz, Wschowa, Poniec i Tylewice. Dołączona jest także instrukcja z zasadami oraz proponowanymi scenariuszami rozgrywki. Najlepszym faktem dla graczy jest możliwość modyfikowania historii według własnej strategii. Nie jest to gra o sztywnych ramach historycznych. Ma na celu przybliżyć nam historię w najprzyjemniejszy sposób. Wskazówką od autora jest zgłębienie tematu rozgrywki początkowo przez serwis YouTube. Wizualnie łatwiej się nauczyć!

Kilkadziesiąt lat do tyłu gry planszowe zostały wyparte przez gry komputerowe. Jednak obecnie nastąpił czas wznowienia i odrodzenia rynku związanego z produkcją oraz sprzedażą planszówek. Sam proces tworzenia gry do postaci fizycznej, materialnej trwał dwa lata. Wymagał przede wszystkim nakładów cierpliwości, wytrwałości, wielu kompromisów, a nawet nieprzespanych nocy. Współpracę przy wydaniu gry Olejnik podjął z wspomnianym już wydawnictwem Taktyka i Strategia. W procesie tworzenia prowadzono wiele dyskusji, rozmów z właścicielem wydawnictwa dotyczących zasad gry jednak usłyszałam, że rozmowy kończyły się kompromisami i postępowania były automatycznie wznawiane. System gry (zasady) miały być początkowo zupełnie inne, gdyż wydawnictwo oferuje kilka wariantów. Końcowo jednak gra obrała system, w którym znajduje się obecnie. Co sprawiało największą trudność w projektowaniu? Największą trudnością była sprzeczność źródeł historycznych. Dla nas odbiorców, niektóre błędy mogą wydawać się niuansami jak np. jedno ze źródeł podaje szesnaście armat w konkretnej bitwie, a drugie już dwadzieścia armat w tej samej bitwie, o której mówi pierwsze z nich. Problemy towarzyszące projektowaniu fabuły były ponadto znacznie trudniejsze. Kłopotem było np. dopasowanie oddziałów do odpowiedniego wojska. 

Sytuacja historyczna w tamtym czasie kreowała się w taki sposób, że po każdej stronie walczących było wiele narodowości. Zdarzały się sytuacje, że Polacy walczyli przeciwko Polakom. Konkretnym przykładem jest problem z jednostką rosyjską – pułkiem Bellinga, który w jednych źródłach występuje jako jednostka saksońska, po czym w innej bitwie jest już jako jednostka rosyjska. Dodatkowo problemem jest dopasowanie ich pod względem nazwy, gdyż ma ona wydźwięk niemiecki, ponieważ jednostki te prowadzili oficerowie niemieccy zatrudnieni przez cara. 

Wiadomo także, że do takiego celu jakim jest gra planszowa, potrzebna jest pomoc grafików, z którymi Olejnik podjął współpracę. Na tym poziomie również pojawiały się swego rodzaju niedogodność, gdyż grafik jest osobą kreatywną i zawsze ma swoją wizję na to, co ma stworzyć. Niekoniecznie jednak zgadza się ona ze spojrzeniem historyka. Projektowanie ikon było jednym z bardziej żmudnych przedsięwzięć. Planszówkę zdecydowanie wyróżnia staranność oddania historycznego wyglądu, czyli strojów, topografii map itd. Źródłem wiedzy był Internet, jednak autor przyznał się, że kilka lub nawet kilkanaście razy w ramach wzorowania się obejrzał „Hrabinę Cosel”, gdyż jest to produkcja, której fabuła rozgrywa się właśnie w tamtym przedziale czasowym. Pomimo tych wszystkich trudności, muszą się znaleźć też jakieś plus. 

Najciekawszym zajęciem autora było odkrywanie i odwzorowywanie umundurowania dla swoich postaci. To taki ogrom fabuły i wydarzeń w jednym pudełku. Zapoznanie się z procesem powstawania jest intrygujący, co zachęca do zgłębienia tematu, a zarazem sięgnięcia po – być może – jeszcze nieznany typ rozgrywki. Myślę, że to nie tylko inspiracja do sprawdzenia się z planszówką, ale również zgłębienia tematu poprzez książkę Mikołaja Olejnika i Pawła Skoworoda pt. „Kalisz 29 X 1706. Niechciane zwycięstwo, wybaczona porażka „. Książka może być dopełnieniem do gry i warto po nią sięgnąć choćby dla własnego rozwoju historycznego.