Dziura ozonowa – zmora lat 80.
Problem dziury ozonowej jest na tyle głośny, że z pewnością nie jedna osoba o niej słyszała, w mediach, a nawet jeszcze w szkolnej ławce. Dzisiaj obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej, więc czym jest ta zagadkowo brzmiąca dziura ozonowa? Czy wciąż nam zagraża? Czy powstrzymaliśmy jedną z największych katastrof ekologicznych?
Czym jest warstwa ozonowa i dlaczego jest tak ważna?
Warstwa ozonowa to naturalna warstwa znajdująca się w stratosferze, czyli na wysokości od około 15 do 35 km nad powierzchnią Ziemi. Składa się głównie z ozonu (O₃), czyli trójatomowej cząsteczki tlenu. Ozon odgrywa kluczową rolę w ochronie życia na Ziemi, ponieważ pochłania większość szkodliwego promieniowania ultrafioletowego (UV) emitowanego przez Słońce. Gdyby promieniowanie UV docierało do powierzchni Ziemi bez żadnej ochrony, miałoby ono bardzo negatywne skutki dla zdrowia ludzi, zwierząt, a także dla środowiska.
Niestabilność warstwy ozonowej
Ozon powstaje w górnych warstwach atmosfery poprzez reakcję tlenu z promieniowaniem UV. W normalnych warunkach istnieje równowaga między powstawaniem ozonu a jego rozkładem, co zapewnia stabilność warstwy ozonowej, jednakże w przypadku jej rozrzedzenia powstaje słynna dziura ozonowa. Zjawisko to zostało po raz pierwszy zauważone nad Antarktydą w latach 80. XX wieku, a badania wskazują, że główną przyczyną jego powstawania są chemikalia wytworzone przez człowieka (chlorofluorowęglowodory (CFC), halony i inne związki chemiczne zawierające chlor i brom)
Te związki, uwolnione do atmosfery, w wyniku procesów chemicznych docierają do stratosfery, gdzie pod wpływem promieniowania UV uwalniają atomy chloru i bromu, które niszczą ozon. Jedna cząsteczka CFC może zniszczyć nawet 100 000 cząsteczek ozonu, co prowadzi do powstawania tzw. dziur ozonowych.
Dlaczego dziura ozonowa jest tak palącym problemem?
Okazuje się, że może ona mieć bardzo poważne konsekwencje dla życia, jakie znamy. Głównym zadaniem ozonu stratosferycznego jest pochłanianie promieni UV, które potrafią być bardzo szkodliwe dla organizmów żywych. Mogą prowadzić do oparzeń skóry i uszkodzeń komórek, trwale zmieniać materiał genetyczny oraz powodować choroby nowotworowe, w tym czerniaka. Oprócz tego promieniowanie UV wywołuje spadek odporności i sprawia, że organizm jest bardziej podatny na zakażenia wirusami czy pasożytami. Niepowstrzymane przez ozon słońce może pogorszyć stan skóry (jeśli nie smarujemy się kremem z filtrem, ryzykujemy przyspieszone procesy starzenia); jest też bardzo niebezpieczne dla oczu i może powodować np. zaćmę (dlatego tak ważne jest noszenie okularów przeciwsłonecznych).
Dziura ozonowa jest groźna nie tylko dla ludzi i zwierząt, ale dla całej Ziemi – w tym roślin i środowiska. Promieniowanie UV szkodzi wielu gatunkom roślin żywieniowych, a redukcja ilości ozonu w atmosferze powoduje znaczące zmiany klimatyczne.
Działania naprawcze
Jeszcze 30 lat temu freony, czyli najważniejsza przyczyna powstawania dziury ozonowej, były wykorzystywane na powszechną skalę m.in. w lakierach, przemyśle kosmetycznym i medycynie, a także w sprężarkach, urządzeniach klimatyzacyjnych i chłodniczych.
W 1985 roku, niedługo po wstrząsających odkryciach naukowców, uchwalono tzw.Konwencję Wiedeńską w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Zobowiązywała ona podpisane kraje do redukcji emisji freonów i do prowadzenia wiadomych pomiarów. Dwa lata później przedstawiciele 20 państw podpisali także dopracowany Protokół Montrealski, który obligował do całkowitej rezygnacji z freonów. Do dnia dzisiejszego na jego warunki przystało 160 krajów, a emisje freonów spadły o ponad 90%.
Od 2000 roku leczenie utrzymuje się w tempie ok. 2% rocznie. Jednocześnie wykryto wznowienie emisji freonu-11 na obszarze wschodniej Azji, a ONZ zaapelowało o dokładną identyfikację źródła zanieczyszczeń. Udało nam się powstrzymać ogromną katastrofę ekologiczną, ale nie znaczy to, że możemy stracić czujność – dziura ozonowa wciąż pozostaje realnym zagrożeniem.
