Kalisz, Wenecja Północy. Krótko i treściwie o kaliskich mostach

Prosna, Kanał Bernardyński, Kanał Rypinkowski, Swędrnia, Piwonia, Krępica. Z tymi nazwami rzek i mniejszych cieków wodnych spotkał się każdy kaliszanin. Ich mnogość spowodowała, że Kalisz zaczęto nazywać Wenecją Północy. Spowodowało to także, że koniecznie stało się wybudowanie odpowiedniej ilości przepraw, by umożliwić mieszkańcom i środkom transportu sprawną komunikację. Zapraszam do artykułu!

Kalisz, jako miasto datowane na najstarsze w Polsce, którego rodowód jest ściśle związany z przepływającą przez niego rzeką, sprawną komunikację przez Prosnę musiał mieć zapewnioną już dawno temu. Mimo, iż pierwsza informacja na temat mostów w naszym mieście pochodzi z połowy XIII wieku, konkretnie z roku 1258, to badania wskazują, iż takie przeprawy musiały funkcjonować już wcześniej. Na pewno istniały dwa połączenia przez Prosnę – wybudowane na dwóch krańcach Kalisza, na trasie ważnego szlaku handlowego ze Śląska na Pomorze. Patrząc na ówczesny przebieg kanałów Prosny przez Kalisz, musiał istnieć także trzeci most, znajdujący się w centrum. Plan miasta z 1785 roku zawiera dwie przeprawy – na Przedmieściu Wrocławskim (rejony dzisiejszej ulicy Śródmiejskiej) oraz Przedmieściu Toruńskim (tereny obecnego Placu Kilińskiego). Jednak dzięki badaniom archeologicznym wiemy, że na Przedmieściu Wrocławskim znajdywały się trzy mosty – Wrocławski, nazywany także Młyńskim, Topiony (nazwany z powodu jego notorycznego zalewania wodą) oraz trzeci, umiejscowiony w rejonie ulicy Fabrycznej i Kościuszki. Kaliskie mosty często nazywane były także od budowli przy których się znajdywały lub miejscowości od których prowadziły. Mieliśmy zatem most zamkowy, most Bernardyński czy Stawiszyński. Brak było przepraw na Tyniec i Piskorzewie. Wynikało to z braku urbanizacji tych terenów. Przyjrzyjmy się zatem tym najbardziej znanym i uczęszczanym przez kaliszan i turystów mostom.

Most Kamienny z roku 1825

Historia dobrze znanych nam dziś mostów rozpoczyna się w 1825 roku. Wtedy to rozpoczęła się budowa jednego z najbardziej znanych, o ile nie najbardziej znanego mostu Kamiennego, zwanego także Aleksandryjskim. Konstrukcja ta, z racji budulca z którego została wykonana, przetrwała w niemal niezmienionej formie do dziś. Ostatni gruntowny remont mostu Kamiennego miał miejsce w 2013. Naprawa obejmowała między innymi balustrady, które groziły zawaleniem się do rzeki.

Na południe od niego, także położony nad głównym kanałem Prosny jest most Trybunalski. Jego pierwszą wersję sfotografował Wilhelm Diehl w latach 60. XIX stulecia. Sama konstrukcja, w wersji drewnianej, powstała natomiast już w 1800 roku. Obok mostów Kamiennego, Reformackiego i Bernardyńskiego stanowił on najważniejszą przeprawę przez Prosnę w XIX wiecznym Kaliszu. Obecnie przyjął on na siebie znaną i powszechnie stosowaną tradycję, jaką jest przywieszanie kłódek z inicjałami zakochanych par. Sama konstrukcja wymaga jednak renowacji, zwłaszcza, że przebiega przez niego jedna z ważniejszych dróg prowadzących do centrum, co znacznie wpływa na jego obciążenie.

Most Trybunalski z 1800 roku

Dzisiejszy most Reformacki, wspomniany wcześniej jako most Topiony, położony jest w bliskiej odległości od poprzednio wymienionych mostów, jednak ten znajduje się na jednym z kanałów ulgi dla Prosny, konkretnie na kanale Rypinkowskim. W dzisiejszej formie powstał w 1902 roku. Budowa tej 13-metrowej, wykonanej z żelbetonu konstrukcji trwała od wiosny do jesieni. Stanowi dziś przeprawę umożliwiającą dojazd do ścisłego centrum od strony Ostrowa przez znajdujący się dalej most Kamienny oraz dotarcie do jednej z najpiękniejszych ulic dawnego Kalisza – Alei Wolności, zwanej kiedyś Aleją Józefiny.

Most Reformacki oddany do użytku w 1902 roku

Most Bernardyński, od kanału nad którym został przeprowadzony, to dwuprzęsłowa budowla znajdująca się dziś w ciągu ulicy Stawiszyńskiej, umożliwiająca dojazd do centrum Kalisza od strony Majkowa. Wzniesiony w latach 1865-1866, był pierwszym mostem żelaznym w Królestwie Polskim. Do II Wojny Światowej funkcjonował jako most Żelazny lub też Stawiszyński, zniszczony w 1945 roku – został odbudowany równe sto lat po jego wzniesieniu. W latach 1955-1965 wykorzystano przyczółki dawnej przeprawy i wybudowano dzisiejszy Most Bernardyński.

Most Bernardyński w ciągu ulicy Stawiszyńskiej, odbudowany po II Wojnie Światowej

Wymienione wyżej mosty stanowiły na przestrzeni lat najważniejsze przeprawy przez rozbudowany system kanałów Prosny, które przebiegają przez Kalisz. Nasze miasto dalej się rozwijało, powstawały nowe osiedla i drogi, często krzyżujące się z rzeką, jej kanałami i dopływami. Wybudowanie dwóch śródmiejskich obwodnic miasta w postaci Trasy Stanczukowskiego i Trasy Bursztynowej wymagało wybudowania  dwóch przepraw na każdą trasę.

Most św. Wojciecha, stanowiący przeprawę przez Prosnę wzdłuż Trasy Bursztynowej wybudowano w latach 2002-2003, oddano go do użytku wraz z całą trasą trzy lata później. Mierzy 100,3 metra i wynik ten umieszcza go na pierwszym miejscu pod względem drogowych przepraw w Kaliszu. 

Most św. Wojciecha, najdłuższa drogowa i jedna z najnowszych przepraw przez Prosnę w Kaliszu

Most Majkowski, umieszczony nad kanałem Bernardyńskim w ciągu Trasy Stanczukowskiego, oddano do użytku w październiku 2004 roku. Wraz z przebiegającą przez niego drogą stanowi część drogi nr 25 przebiegającej przez Kalisz.

Nie można także zapomnieć o najważniejszej (i jedynej) z punktu widzenia ruchu kolejowego przeprawie nad Prosną. Wybudowany w ramach Kolei Kalisko-Warszawskiej most kolejowy powstał w 1902 roku. Pod względem długości jest to najdłuższa tego typu konstrukcja w Kaliszu. Wykonany ze stalowych kratownic, dziś jest w bardzo złym stanie technicznym. W bliskiej przyszłości planowany jest jego remont, co zważywszy na codzienne przejazdy po nim kilku tonowych składów jest koniecznością.

Oczywiście nie są to wszystkie mosty. Największą ich ilość stanowią przeprawy, które powstawały w ramach mniejszych bądź nieco większych inwestycji drogowych. Trzeba tu wymienić mosty wzdłuż Alei Wojska Polskiego, ulicy Chopina, Częstochowskiej czy Bankowej. Istnieje też wiele kładek w Parku Miejskim dla ruchu pieszego czy rowerowego, których rodowód sięga nieistniejącego już w pełni Kanału Babina. Jego istnienie oznaczało także funkcjonowanie wielu przepraw w miejscu dzisiejszych Plant Miejskich.

Jeden z piękniejszych mostów w kaliskim parku, umieszczony nad pozostałościami kanału Babinka

Czy Kalisz zasługuje na miano Wenecji Północy? Jadąc z jednego końca miasta na drugi trzeba przejechać przez chociażby jedną przeprawę. Będąc w centrum, mosty czy kładki mijamy praktycznie na każdym kroku. Kalisz narodził się dzięki Prośnie, historia miasta jest nierozłącznie związana z tą rzeką. Przepłynąć się gondolą co prawa nie możemy, jednak każdy nad Prosną i kaliskimi mostami znajdzie coś romantycznego.

Jedna z dekoracji Mostu Trybunalskiego 😉

Źródła:

1. http://www.info.kalisz.pl/ballady/mosty.htm (dostęp 31.03.2021)
2. https://zyciekalisza.pl/artykul/o-moscie-trybunalskim/619252 (dostęp 31.03.2021)
3. https://zyciekalisza.pl/artykul/most-reformacki-1902/619469 (dostęp 31.03.2021)
4. https://fotopolska.eu/Kalisz/b37905,Most_Bernardynski.html (dostęp 31.03.2021)
5. https://fotopolska.eu/Kalisz/b47285,Most_Trybunalski.html (dostęp 31.03.2021)
6. https://fotopolska.eu/Most_Reformacki_Kalisz (dostęp 31.03.2021)