Kaliszanie w Bitwie Warszawskiej
Bitwa Warszawska, nazywana również „Cudem nad Wisłą”, która rozegrała się w dniach 13 – 25 sierpnia 1920 r., była nie tylko decydującą bitwą wojny polsko – bolszewickiej, ale uznawana jest również za jedną z najważniejszych bitew, które zmieniły losy świata. Dlaczego? Ponieważ oddziały Wojska Polskiego zdołały pokonać nacierające wojska sowieckie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Zwycięstwo strony polskiej w tej bitwie radykalnie zmieniło losy toczonej wojny polsko-bolszewickiej, pozwoliło zachować niepodległość odradzającej się Rzeczpospolitej, ale przede wszystkim zwycięstwo „Cudu nad Wisłą” całkowicie pokrzyżowało radzieckie plany ofensywy na Europę Zachodnią oraz plany wywołania międzynarodowej rewolucji.
13 sierpnia 1920 r. wojska Armii Czerwonej, dowodzone przez Michaiła Tuchaczewskiego, zbliżyły się do Warszawy, wtedy też rozpoczęła Bitwa Warszawska. Faza obronna bojów początkowo koncentrowała się na Froncie Północnym gen. J. Hallera. Armia dowodzona przez F. Latinika, mimo iż początkowo została zmuszona do wycofania się w rejonie Radzymina, stanowiła drugą linię obrony pomiędzy Nieporętem i Rembertowem. Tam też, na przedpolach Warszawy, nastąpiło skuteczne zatrzymanie wojsk sowieckich. 14 sierpnia polska 5 Armia, dowodzona przez gen. W. Sikorskiego przystąpiła do ofensywy nad Wkrą. Wojsko Polskie odniosło duży sukces już następnego dnia – 15 sierpnia – kiedy to dywizje dowodzone przez gen. Żeligowskiego i gen. Rządkowskiego, po całodziennych krwawych bojach odzyskały Radzymin, dzięki czemu oddziały polskie mogły wrócić na swoje wcześniejsze pozycje. Decydujący cios wrogiej armii zadała (16 sierpnia) grupa uderzeniowa dowodzona przez samego Naczelnego Wodza – Józefa Piłsudskiego. Armia Czerwona poniosła ogromne straty, które w rezultacie rozwiały marzenia bolszewików o światowej rewolucji. Od tego momentu przez kolejne tygodnie Wojsko Polskie pozostawało nieustannie w ofensywie. Siły polskie zaczęły prowadzić działania pościgowe, odnosząc kolejne zwycięstwa.
Siły polskie w Bitwie Warszawskiej zostały podzielone na trzy fronty. Front Północny pod dowództwem gen. J. Hallera, Front Środkowy pod dowództwem gen. E. Śmigłego–Rydza oraz Front Południowy pod dowództwem gen. W. Iwaszkiewicza. Strona polska posiadała do dyspozycji 29 dywizji piechoty, w tym jedną ochotniczą i jedną ukraińską, oraz trzy dywizje kawalerii. Do organizacji obrony i formowania nowych oddziałów Wojska Polskiego przystąpiły szerokie warstwy polskiego społeczeństwa. Nie inaczej było na ziemi kaliskiej – sformowano tu miedzy innymi 203. Ochotniczy Pułk Ułanów. Rozkaz formowania tej jednostki wydano 27 lipca 1920. Utworzono ją na bazie szwadronu zapasowego 3. Pułku Ułanów, który stacjonował w Kaliszu w koszarach na ulicy Piskorzewskiej. Barwy pułkowe pozostały identyczne z barwami 3. Pułku Ułanów, czyli żółte – białe. Uformowany w Kaliszu 203. Ochotniczy Pułk Ułanów stał się później bazą do utworzenia 27. Pułk Ułanów im. Króla Stefana Batorego. Kadra oficerska wywodziła się z pułku ułanów Krechowieckich, ułanów legionowych i innych pułków kawaleryjskich. Pierwszym dowódcą pułku został rotmistrz Adam Zakrzewski. Od 28 lipca rozpoczęto formowanie i zgrywanie poszczególnych szwadronów nowo powstałego pułku. Jednostki stacjonowały i trenowały w różnych miejscowościach na terenie powiatu kaliskiego. Sztab pułku ze szwadronem łączności stanął w Żelazkowie, 1. szwadron w Goliszewie, 2. w Garzewie, 3. w Tykadłowie, 4. w Ilnie, zaś szwadron karabinów maszynowych w Zborowie.
Rozkaz utworzenia pułku
Rotmistrz Adam Zakrzewski – pierwszy dowódca pułku, zdjęcie z 1934 r.
W dniu 2 sierpnia 1920 roku dołączył do pułku mjr Zygmunt Podhorski, oficer 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, który objął dowodzenie nad kaliską jednostką. Tego samego dnia na placu apelowym koszar przy ul. Piskorzewie, pułk złożył uroczystą przysięgę. Stan osobowy pułku na dzień 3 sierpnia wynosił: 27 oficerów, 716 ułanów oraz 652 konie.
Większość podoficerów była wyszkolona profesjonalnie. Żołnierze–ochotnicy to głównie młodzież pochodząca ze wszystkich warstw społecznych w wieku od 15 do 50 lat. Pułk został wyposażony w broń palną różnego typu głównie angielską (karabiny piechoty), zaopatrzenie w broń palną miało być wydawane dopiero przed wyruszeniem na front. Ponadto wielu ochotników posiadało prywatną broń krótką, jak również szable i lance, których podobno pułk posiadał aż w nadmiarze. Sformowanie pułku jazdy w ciągu trzech/czterech dni i wymarsz na front był niezwykle wyjątkowym czynem w dziejach organizacji wojska polskiego i dlatego wątek ten zasługuje na uwagę. Szkoda że formowanie tej jednostki nie zachowało się w zbiorowej pamięci mieszkańców wspomnianych terenów (gm. Żelazków i m. Kalisza), dlatego warto przypominać o tych wydarzeniach.
Major Zygmunt Podhorski, dowódca pułku od 2.08.1920 r.
Informacja prasowa o przysiędze pułku, Gazeta Kaliska 6.08.1920 r.
Materiał Gazety Kaliskiej z 27 .07.1920 r.
3 sierpnia 1920 roku pułk wyjechał koleją z Kalisza, a 6 sierpnia rano wyładował się w Ciechanowie. Dnia kolejnego (7 sierpnia) miał być dla pułku pierwszym dniem spotkania z wrogiem. Z chwilą przybycia pułku, sytuacja północnego skrzydła wojsk polskich była w tragicznym położeniu. Pułk otrzymał zadanie wzmocnienia VIII Brygady Jazdy osłaniającej koncentracją nowo tworzonej 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego.
14 sierpnia 1920 ułani 203 pułku idący w straży przedniej zdobyli radiostację, depesze i księgi szyfrów 4 armii sił bolszewickich – miało to poważny wpływ na późniejszą sytuacje na froncie. Poza walkami w Ciechanowie i w okolicach Ciechanowa pułk zaznaczył swoją obecność również w walkach pod Świerszczami i Sochocinem (11 – 13 sierpnia), w walkach w okolicach Smardzewa (17 – 18 sierpnia), prowadził walki z korpusem konnym Gaja Chana na linii Młock – Gumowo – Chotum (19 – 20 sierpnia) i w wielu innych walkach w okresie od września do końca roku 1920. Żołnierze odznaczali się dużą odwagą i walecznością. W pościgu za bolszewikami, przy ciągłych z nimi potyczkach, pułk nieustannie zdobywał wozy z amunicją nieprzyjaciela i różnorodnym sprzętem. Jako ciekawostkę można dodać, że przejęli oni także wielbłąda, który nie wiadomo do czego służył bolszewikom i nie wiadomo, co się z nim stało, gdy trafił w polskie ręce (prawdopodobnie trafił do jakiegoś ogrodu zoologicznego). W uznaniu działalności bojowej pułku 203, dowódca 9. Brygady Jazdy mjr. Głogomski ogłosił następującą pochwałę:
„Młody, bo zaledwie kilkadziesiąt dni istnienia liczący pułk 203 ułanów pod dowództwem rtm. Zakrzewskiego, nie ustępował w czasie ostatniej ofensywy starszym bojowym pułkom naszej jazdy. Doskonałym, śmiałym atakiem na Wołczek, który zdobył mimo bardzo trudnego terenu, przyczynił się do zajęcia przez 8-ą brygadę jazdy wsi Morozowicze, uporczywie bronionej przez bolszewików. Poszczególne szwadrony tego pułku dzielnie spisały się pod Kłopsczynem, Poryckiem, Koniuchami, Targowicą i Równem.”
Ułani 203 pułku pełnili swoją służbę aż do końca lutego 1921 r., później z upływem kolejnych miesięcy, pułk został zatwierdzony jako jednostka okresu pokojowego i otrzymał nazwę 27 Pułk Ułanów, a w dniach 13 – 19 sierpnia 1921 przeniesiony został do Nieświeża.
Za walki w 1920 r. 24 żołnierzy z pułku zostało odznaczonych Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego „Virtuti Militari” V klasy. Poza tym 13 oficerów i 84 podoficerów i ułanów otrzymało Krzyż Walecznych: 8 oficerów i 9 podoficerów Krzyże Zasługi, a 3 podoficerów Medale „Za ratowanie ginących” (przy topieniu się ułanów).
Zdaniem wielu wybitnych historyków Bitwa Warszawska uznawana jest za jedną z osiemnastu przełomowych bitew w historii ludzkości. Sam Włodzimierz Lenin, przywódca bolszewików, nazwał ją „ogromną porażką” swoich sił. Gdyby bitwa pod Warszawą zakończyła się zwycięstwem bolszewików, nastąpiłby punkt zwrotny w dziejach Europy – nie ulega bowiem wątpliwości, iż z upadkiem Warszawy środkowa Europa stanęłaby otworem dla propagandy komunistycznej i dla sowieckiej inwazji. W literaturze często też można się spotkać z porównywaniem Bitwy Warszawskiej do Bitwy pod Wiedniem. Uważa się bowiem, że tak, jak kiedyś Polska, pod murami Wiednia, uratowała świat chrześcijański od niebezpieczeństwa tureckiego, tak teraz nad Wisłą i nad Niemnem, siły polskie ochroniły Europę centralną od „marksistowskiej zarazy”, a tym samym zatamowały potencjalny wybuch światowej rewolucji komunistycznej, do której bolszewicy jawnie dążyli. Tym bardziej możemy być dumni, że udział w tej – jakże ważnej – bitwie mieli też ochotnicy z Ziemi Kaliskiej.
Źródła:
- Zarys historji wojennej 27-go pułku ułanów (b. 203 ochotniczego pułku ułanów) – płk dypl dr Stanisław Rostworowski
- Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej 27 Pułk Ułanów – Zbigniew Gnat – Wieteska
- 27 Pułk Ułanów im. Króla Stefana Batorego – Krzysztof Kowerko
- Walki o miasta Mazowsza Północnego podczas wojny polsko – rosyjskiej 1920 roku – Paweł Piotrowski
Fot.: Biblioteki Cyfrowe
