Od rewolucjonistki do Pierwszej Damy Rzeczypospolitej
XII Marcowy Maraton Archiwalny przeszedł do historii. Zakończył go wykład dr Grażyny Schlender pt. „Aleksandra Piłsudska – patriotka, bojowniczka o niepodległą Polskę. Od rewolucjonistki do Pierwszej Damy Rzeczypospolitej”, wygłoszony 31 marca 2023 r. – dokładnie w 60. rocznicę śmierci Patronki Roku 2023 Aleksandry Piłsudskiej.
Dr Grażyna Schlender z wykształcenia jest bibliotekarzem i historykiem. W 2005 r. obroniła pracę doktorską, a od 2007 r. jest dyrektorem Archiwum Państwowego w Kaliszu. Ukończyła m. in. studia podyplomowe z zakresu organizacji i zarządzania w administracji publicznej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu oraz Akademię Zarządzania Publicznego zorganizowaną przez Krajową Szkołę Administracji Publicznej w Warszawie. Jest członkiem Stowarzyszenia Archiwistów Polskich Oddział w Kaliszu oraz wykładowcą grupy kursowej Krajowego Centrum Edukacji Archiwalnej SAP w Kaliszu. Jest autorką wielu publikacji m.in. „Solidarność Wielkopolski Południowej w latach 1980-2000. Zarys dziejów”, „Biblioteka Asnykowska w Kaliszu”, „Kalisz i region kaliski. 260 pytań i odpowiedzi”, „Sześćdziesiąt lat działalności Archiwum Państwowego w Kaliszu. Zarys dziejów”, „Oni walczyli o naszą wolność”. Opracowała kilkadziesiąt biogramów w „Słowniku biograficznym Wielkopolski południowo wschodniej(ziemi kaliskiej)”. Jest też autorką biogramów i haseł w „Encyklopedii Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989” wydawanej od 2010 r.
Aleksandra nadzorowała trasy przemytu broni, a później magazyny. W jednej ze składnic amunicji i broni w maju 1906 r. poznała Józefa Piłsudskiego. Później, w drodze na Konferencję Organizacji Bojowej PPS do Zakopanego jechała z nim w tym samym przedziale kolejowym. Przeszkolono ją m. in. na tzw. dromaderkę – przenosiła pod spódnicą karabiny oraz rewolwery przymocowane do gorsetu. W 1907 r. na skutek donosu została aresztowana i osadzona najpierw w areszcie na ul. Daniłowiczowskiej, a później w „Pawiaku”. Po uwolnieniu nie zaprzestała działalności na rzecz wolnej Polski. By zdobyć fundusze na organizację Legionów Polskich wraz z Piłsudskim, Walerym Sławkiem, Aleksandrem Prystorem i Tomaszem Arciszewskim przygotowała w Bezdanach „napad stulecia” na wagon pocztowy wiozący pieniądze do Petersburga. W ten sposób udało się pozyskać 200 tysięcy rubli. Na fundusz Francji Rewolucyjnej. Aleksandra Szczerbińska należała do Oddziału Kobiet Zwiadowczych, a w 1914 r. została Komendantem Kobiecej Służby Kurierskiej przy I Kompani Kadrowej. Po dotarciu do Warszawy rozpoczęła agitację na rzecz Polskiej Organizacji Wojskowej. Za swoją działalność została aresztowana przez Niemców i osadzona w obozie w Szczypiornie, a następnie w Lubaniu. Zwolniono ją w 1916 r. Gdy Józef Piłsudski siedział osadzony w Magdeburgu, Aleksandra urodziła ich pierwszą córkę – Wandę. W 1920 r. urodziła się druga córka Oli i Ziuka – Jadwiga. Aleksandra i Józef zawarli związek małżeński w 1921 r. w Belwederze. Po wycofaniu się z polityki, w 1923 r. małżeństwo zamieszkało w willi „Milusin” w Sulejówku, i dla Piłsudskiej były to najszczęśliwsze chwile w życiu. Po przewrocie majowym zaangażowała się w działalność społeczną – zakładała żłobki, szpitale i szkoły. Tworzyła z Marszałkiem szczęśliwe małżeństwo do momentu jego śmierci w 1935 r. Gdy wybuchła II wojna światowa uciekła z Polski przez Litwę i Szwecję do Anglii.
W swoim życiu walczyła nie tylko o niepodległą Polskę, ale także o prawa kobiet. W opinii prelegentki Grażyny Schlender, pokazała, że nie jest słabsza od mężczyzn, a dzięki jej uporowi w listopadzie 1918 r. Józef Piłsudski przyznał kobietom polskim prawa wyborcze.
Aleksandra Piłsudska Kalisz odwiedziła dwukrotnie w swoim życiu: pierwszy raz przejazdem,
w drodze do Szczypiorna w 1915 r., drugi raz wraz z mężem i córkami 6 i 7 sierpnia 1927 r. W trakcie tej drugiej wizyty wzięła udział w odsłonięciu pomnika internowanych legionistów w Szczypiornie, a jej mąż otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Kalisza. Aleksandra Piłsudska w latach 1934-1939 patronowała dzisiejszej al. Wolności. Jest bez wątpienia przykładem kobiety ambitnej, odważnej
i pracowitej.
Prelekcja spotkała się z dużym zainteresowaniem kaliskiej młodzieży. Aleksandra Piłsudska jako Patron Roku 2023 r. zasługuje na szczególne upamiętnienie. W spotkaniu udział wzięli m. in. przedstawiciele władz miejskich: naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miasta Kalisza Grażyna Dziedziak, radny Sławomir Lasiecki, prezes Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Archiwaliów Mariusz Kurzajczyk, członkowie KTPA: mecenas Świętosław Fortuna i Jerzy Wojtczak, Józef Gola, młodzież ze Szkoły Podstawowej Nr 22 w Kaliszu z opiekunem Małgorzatą Karwowską oraz uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu z opiekunami: Anną Werblińską i Karolem Przybyłą.
Źródło: Archiwum Państwowe
