Piast na kaliskim tronie – dlaczego tak lubimy Bolesława Pobożnego?
Mało było równie znaczących dla Kalisza postaci co Bolesław Pobożny. Dlaczego jednak właściwie jest on uważany za wybitną postać?
- Wstęp
- Pochodzenie i wczesne życie Bolesława
- Bolesław polityk
- Bolesław wojownik
- Bolesław kaliszanin
- Scheda
Wstęp
W przestrzeni miasta Kalisza coraz częściej można się spotkać z wizerunkiem i imieniem księcia Bolesława Pobożnego. Niektórzy z czytających niniejszy tekst mieli okazję zobaczyć podobiznę księcia uwiecznioną na muralu przy ulicy Stawiszyńskiej. Inni zaś przy ulicy Bolesława Pobożnego mieli zaś okazjeę przebywać, a może nawet mieszkać. Być może ktoś z czytających ma dziecko, które jest uczniem Szkoły Podstawowej nr 12 w Kaliszu, noszącej imię właśnie wymienionego wcześniej księcia. Jeżeli tak, to ten sam rodzic mógł mieć również okazję podziwiać występ swojego syna lub córki na Dniach Księstwa Kaliskiego – corocznej imprezie plenerowej, wspominającej dorobek księcia i organizowanej przez – a, to Ci niespodzianka – Fundację im. Bolesława Pobożnego.
Nie dziwnym jest więc, że może być dla kogoś zastanawiające, dlaczego postać żyjąca osiem wieków temu cieszy się w dzisiejszym Kaliszu tak dużą popularnością. Jeżeli tak jest to śpieszę z odpowiedzią.
Pochodzenie i wczesne życie Bolesława
Bolesław urodził się między 1224 a 1227 rokiem jako drugi syn księcia Władysława Odonica oraz prawnuk trochę bardziej znanego Mieszka III Starego. Jego dzieciństwo i lata nastoletnie naznaczone zostały przez wojny prowadzone przez jego ojca, celem zdobycia oraz utrzymania władzy nad Wielkopolską. Wojaczka prowadzona przez rodziciela pozwoliła jednak Bolesławowi w 1239 roku (śmierć Władysława) na przyozdobienie swojej głowy koroną książęcą. Jak jednak wspomniałem wyżej, był on drugi synem, więc nie był jedynym dziedzicem schedy swego ojca. Początkowo sprawował on władzę wspólnie z bratem – Przemysłem I.
Bracia wspólnie dokonali rozszerzenia władzy na praktycznie całą Wielkopolskę. Bolesław stał się w międzyczasie osobą pełnoletnią, czego potwierdzeniem było pasowanie go 24 kwietnia 1245 roku na rycerza, a dokonał tego jego brat. Dorosłość przyniosła jednak także nowe ambicje. W 1247 roku Bolesławowi udało się przekonać Przemysła I do wydzielenia mu własnej dzielnicy – Kalisza wraz z przyległościami, co stanowi początek samodzielnych rządów tej wybitnej postaci.[1]
Bolesław polityk
To wydarzenie doprowadziło do związania reszty życia Bolesława z grodem nad Prosną. Początkowym wyzwaniem stał się dla niego nie wróg zewnętrzny, a rodzina. Pierwsze lata rządów księcia były naznaczone konfliktami (niezbrojnymi), prowadzonymi z jego bratem o władzę nad Wielkopolską. Ich kulminacją był rok 1250, w którym Przemysł I pojmał Bolesława oraz zajął wszystkie jego włości. Dopiero pod naciskami wielopolskiego duchowieństwa i możnowładztwa, książę kaliski został wypuszczony, a dodatkowo otrzymał jako zadośćuczynienie tereny księstwa gnieźnieńskiego, tworzące od tej pory księstwo kalisko-gnieźnieńskie (które stało się fundamentem administracji lokalnej aż do XVIII wieku, będąc podstawą przyszłego województwa kaliskiego).[2]
Koniec konfliktu z bratem miał miejsce dopiero w dniu jego przedwczesnej śmierci. Książę odziedziczył po bracie nie tylko władzę nad całą Wielkopolską, ale również swojego przyszłego dziedzica – pogrobowego syna Przemysła I, również Przemysła, którego Bolesław przygarnął na wychowanie. To zaś poszło mu chyba nie najgorzej, bo bratanek wyrósł na dość dobrze znanego Przemysła II – pierwszego od 216 lat Króla Polski.[3]
Bolesław wojownik
Jako władca całej Wielkopolski, Bolesław Pobożny został istotnym graczem lokalnej areny międzynarodowej. W 1258 roku związał się on politycznie z Węgrami, biorąc za żonę córkę Króla Węgier, przyszłą błogosławioną Kościoła Katolickiego, Jolentę Helenę. W kolejnych latach prowadził zwycięskie wojny z Piastami, panującymi na Mazowszu oraz Kujawach. Wynikiem tego było przyłączenie do Wielkopolski kasztelani lądzkiej, Radziejowa oraz Kruszwicy.
Szczególną sławę przyniósł mu jednak konflikt prowadzony z Brandenburgią. Bolesław przez wiele lat dawał odpór niemieckiemu najeźdźcy, próbującemu wykorzystać łatwy cel w postaci rozbitej dzielnicowo Polski. Szczególnie istotne wydaje się odparcie wojsk Ottona IV pod Międzyrzeczem w 1269 roku oraz karna ekspedycja, w której Bolesław spustoszył wschód Brandenburgii.[4] W roku 1272 roku wojska księcia wzięły udział w kampanii wojennej na Pomorzu, w wyniku czego Gdańsk został odzyskany na rzecz księcia pomorskiego Mściwoja II (to wydarzenie dało podwaliny pod sojusz wielkopolsko-pomorski, który zaś skutkował powstaniem państwa Przemysła II). Ostatecznie Bolesław przeszedł do kontrofensywy i w 1278 roku wyrwał Niemcom Santok.
Bolesław kaliszanin
Nic z powyższego nie miałoby jednak dla współczesnych kaliszan znaczenia, gdyby nie to, że razem ze wzrostem potęgi Bolesława rosło również znaczenie głównej siedziby księcia – Kalisza. Jego rządy okazały się nie mniej owocne dla miasta, niż te sprawowane przez jego pradziadka Mieszka III Starego, o których przeczytać więcej możecie w niedawnym tekście Latarnika Kalskiego – „Jedno miasto – da grody”[5].
Pierwsze, o czym należy wspomnieć to fakt, iż między 1253 a 1260 rokiem książę Bolesław nadał Kaliszowi przywilej lokacyjny na prawie średzkim (odnowiony w 1282 roku przez Przemysła II), co w dzisiejszej nomenklaturze nazwalibyśmy raczej nadaniem praw miejskich. Była to pierwsza tego typu lokacja w Wielkopolsce, dostosowana do zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej średniowiecznego miasta. Wydarzenie było istotnym impulsem rozwojowym dla najstarszego miasta w Polsce.[6]
Bolesław wykorzystywał swoje książęce prerogatywy do rozwijania miasta, nadając mu np. prawo poboru czwartej części soli wwożonej do Kalisza przez kupców. Wyraźnie jest widoczny wtedy okres wzrostu istotności grodu nad Prosną. Wykształciła się warstwa tzw. patrycjatu miejskiego – działalność prowadzili rzemieślnicy tacy jak: młynarze, piekarze, rzeźnicy, szewcy i słodownicy.[7]
Bolesław Pobożny zapisał się także na kartach historii jako wielki fundator. To z jego inicjatywy zostały wzniesione istniejące do dziś: kościół franciszkanów oraz Katedra pw. św. Mikołaja Biskupa. Ufundował on również szkołę, nauczającą w programie siedmiu sztuk wyzwolonych. Wzniósł również zamek, później przekształcony w Zamek Królewski, który nie przetrwał jednak do czasów współczesnych (jego pozostałości można zobaczyć na terenie I Liceum Ogólnokształcącego, od strony ulicy Zamkowej). To za jego rządów do Kalisza ściągnięci zostali Franciszkanie, którzy do dzisiaj posiadają w mieście swój klasztor. [8]
Ostatecznie trzeba wspomnieć, iż Bolesław Pobożny 16 sierpnia 1264 roku nadał poddanym sobie Żydom Statut Kaliski – pionierski dokument regulujący sytuację prawną osób wyznania mojżeszowego, który to stał się podstawą dla przyszłych tego typu regulacji w całej Polsce.[9]
Scheda
Bolesław zmarł w Kaliszu 13 lub 14 kwietnia 1279 roku. Został pochowany w katedrze w Poznaniu. Nie posiadał męskiego potomka i jego ostatnią wolą było przekazanie pozostających przy nim ziem swojemu wychowankowi i bratankowi Przemysłowi II. Pozostawił po sobie kwitnący Kalisz i silną Wielkopolskę, co stało się fundamentem odzyskania przez Polskę korony królewskiej.
[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Pobo%C5%BCny
[2] https://wielkopolskahistorycznie.pl/2020/06/03/podboje-boleslawa-poboznego/
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Przemys%C5%82_II
[4] https://wielkopolskahistorycznie.pl/2020/06/03/podboje-boleslawa-poboznego/
[5] https://latarnikkaliski.pl/jedno-miasto-dwa-grody-2/?fbclid=IwAR0rq3hmnF5oOHT8w78TyWhmg1FhRP-6fLoL5j9Ow8ITjW3v8ok4hMAfhQk
[6] https://wielkopolskahistorycznie.pl/2020/06/03/co-kalisz-zawdziecza-boleslawowi-poboznemu/
[7] Ibidem
[8] Ibidem
[9] https://wielkopolskahistorycznie.pl/2020/06/03/statut-kaliski-czego-dotyczyl-akt-prawny-wydany-przez-boleslawa-poboznego/
