Skarby i lokalna tożsamość, czyli Archeologia Calisiensis o bogactwie regionu

W miniony czwartek i piątek w murach Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM odbyła się konferencja naukowa „Archeologia Calisiensis – z dziejów Wielkopolski Południowo-Wschodniej”. Zebrani naukowcy rozmawiali o naszym regionie w ujęciu historycznym i z perspektywy różnych okresów przeszłości – paleolitu, epoki brązu, żelaza, czasów rzymskich i obecności Celtów, a także prezentowali podsumowania badań terenowych. W trakcie obrad można było przekonać się jak nasza okolica jest bogata w znaleziska.

Z punktu widzenia historii, region Wielkopolski południowo-wschodniej jest miejscem dość ciekawym, również w skali kraju czy nawet Europy, bowiem mieszały się tutaj i łączyły różne kultury w różnych okresach historii. Nie bez znaczenia jest również tak znana trasa, której nazwę nosi jedna z miejskich arterii, jak i sama rzeka Prosna, będąca istotnym czynnikiem przy tworzeniu kolejnych struktur osadniczych. Pierwsze prace archeologiczne na naszych ternach są prowadzone od końca wieku XIX. Głównym celem konferencji było podsumowanie dotychczasowych działań i odkryć archeologicznych na terenie naszego regionu przez kilkadziesiąt ostatnich lat. Cel ten był szczególnie istotny, gdyż nie odnotowano dotychczas przedsięwzięcia, które skupiałoby się właśnie na podsumowaniu oraz zebraniu dotychczasowego dorobku, by móc także wskazać przyszłe kierunki. W tematyce wydarzenia uwzględniono archeologię pradziejową, wczesnośredniowieczną i średniowieczną tej części Wielkopolski. Omawiali ją uznani badacze z wielu polskich uczelni, zajmujący się różnymi okresami przeszłości i przedstawili w postaci kilkudziesięciominutowych referatów oraz posterów. Poza warstwą naukową, jednym z założeń była także popularyzacja lokalnej historii, a także prezentowanie najnowszych prac środowisk naukowych. Ponadto w trakcie inicjatywy zadbano, by wspomnieć o badaczach przeszłości, którzy związali się swoją pracą z naszym regionem.

Część konferencji skupiała się bezpośrednio na czasach późniejszych tj. średniowiecznych. Ciekawymi refleksjami na temat naszego regionu i osadnictwa na jego terenie podzielił się z zebranymi Dariusz Wyczółkowski w wystąpieniu zatytułowanym „Kalisz we wczesnym średniowieczu”. W tym okresie nasze miasto miałoby być – według niektórych badań – ośrodkiem centralnym w południowo-wschodniej Wielkopolsce, który połączony był drogami z najważniejszymi grodami w kraju. Prelegent wspominał także, że początki osadnictwa na tych terenach to VIII-IX w., a wśród lokalizacji wskazywał m.in. teren szpitala, gdzie miałyby znajdować się trzy tego typu punkty. W trakcie przekrojowego podejścia do naszego  regionu, została zaprezentowana cała sekwencja rozwoju grodu we wskazanych wiekach. Jednym z interesujących akcentów tej części było wspomnienie drewnianego kościoła, który choć nie był datowany to miałby być – obok obiektów Ostrowa Lednickiego – unikatem w skali kraju. Zdaniem badacza jedynym miejscem, w którym można prześledzić „krok po kroku” kolejne etapy zmian od osadnictwa rozproszonego, przedpaństwowego aż do protomiejskiego jest Stare Miasto. Wyczółkowski wskazał również etapy rozwoju wspomnianego osadnictwa – kolejno wieku IX, XI oraz od II poł. wieku XII do wieku XIII, kiedy to Kalisz aż trzynaście razy w tym okresie zmienia swojego księcia.

Kolejne z wystąpień przedstawiało prace przeprowadzone przez Justynę Kolendę oraz Kingę Zamelską-Monczak oraz wnioski z nich wynikające. Badaczki na podstawie znalezisk ceramiki, a także oceny samych grodów w regionie, rozważały czy lokalne wspólnoty z naszego terenu można uznawać za „sąsiadów czy wrogów”. Celem była także ocena budowanych lokalnie tożsamości. W zakres badań wchodziła nie tylko nasza część Wielkopolski, ale także północne tereny Dolnego Śląska – obu w okresie X-XI wieku. Prelegentki w trakcie działań wzięły pod uwagę dokonania innych nauk – w tym socjologii czy antropologii – i udowodniały, że okoliczna społeczność starała się budować przez wieki własną odrębność. Szczególnie przydatne okazały się rozważania związane z mikrostrukturami społecznymi. Punktem odniesienia były grody – jako najbardziej rozpoznane obiekty oraz styl, jaki uwypuklał się w ceramice. W tej drugiej kwestii ważna okazała się nie tylko forma czy dekoracje, ale także proces technologiczny, wytwórczy. Jak podkreślały badaczki – ceramika była w tamtym czasie również nośnikiem informacji. Podobne odrębności jak w przypadku wytwórczości, można było zaobserwować w przypadku wspomnianych grodów, które choć zbliżone do siebie, to różniły się detalami. Wszystko to pozwalało społeczności z tego terenu w okolicach X wieku starać się tworzyć własną odrębność wobec nacisków zewnętrznych okolicznych społeczności.

Pełen program konferencji oraz lista prelegentów są dostępne tutaj. Według zapewnień organizatorów – materiały z konferencji mają zostać opublikowane, a w trakcie wydarzenia zapowiedziano również, że jesienią tego roku ma zostać wydana monografia grodziska „Kalisz – Zawodzie”, nad którą wciąż jeszcze trwają prace redakcyjne.

Organizatorem konferencji był Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Stacja Archeologiczna w Kaliszu, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Kaliszu, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Kaliszu, Fundacja Ochrony Zabytków w Poznaniu, Urząd Miasta Kalisza. Patronat nad wydarzeniem objęła rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – prof. Bogumiła Kaniewska oraz prezydent Kalisza – Krystian Kinastowski.