Sto dwadzieścia lat kolei warszawsko-kaliskiej
W listopadzie 2022 roku mija sto dwadzieścia lat od utworzenia kolei warszawsko-kaliskiej. Pierwszy pociąg z czterema wagonami i 67 pasażerami odjechał z kaliskiego dworca 15 listopada 1902 r., o godzinie 8. rano. Następnego dnia przybył pierwszy pociąg z Warszawy.
Z okazji tak ważnego wydarzenia w dziejach Kalisza, 18 listopada o godz. 13.00, w Hali Dworca kolejowego PKP w Kaliszu odbędzie się Koncert Orkiestry Dętej OSP Dobrzec pod dyrekcją Jacka Konopczyńskiego. Planowane jest też „Spotkanie przeszłości z przyszłością”, czyli rozmowy o kolei w Kaliszu na początku XX wieku i jej wpływie na rozwój miasta. Organizatorem spotkania jest Miasto Kalisz, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Kaliszu oraz Stowarzyszenie Pro Kalisia.
O godzinie 19.00 w Galerii im. prof. Andrzeja Niekrasza, WP-A UAM Kalisz, przy ul. Nowy Świat 28-30 nastąpi otwarcie wystawy fotograficznej oraz modelarstwa kolejowego, a o godzinie 19.30, w Auli im. prof. Jerzego Rubińskiego rozpocznie się uroczysty koncert Filharmonii Kaliskiej.
Z kart historii…
Rozwijający się w Kaliszu od lat 20-tych XIX wieku przemysł i handel odczuwały potrzebę usprawnienia komunikacji. Sieć drożna ziemi kaliskiej była słabo rozwinięta i zaniedbana. Prosna niespławna a odległość do najbliższej stacji kolejowej przekraczała 100 km. Konny transport towarów stosowany w guberni kaliskiej był bardzo drogi i podnosił ceny wytwarzanych wyrobów. W związku z tym jedną z najważniejszych spraw dla dalszego rozwoju przemysłu i handlu w mieście było połączenie kolei żelaznej z innymi ośrodkami miejskimi.
O pozwolenie na budowę kolei, która połączyłaby Warszawę z Kaliszem, zabiegano od 1870 r. Kalisz był wówczas miastem położonym na granicy zaborów, a planowana linia kolejowa miała się łączyć z siecią kolei pruskich. Starania te popierali wszyscy ważniejsi obywatele miasta i okolicy, ziemianie i przemysłowcy. Władze rosyjskie nie były jednak zainteresowane rozwijaniem komunikacji na terenie Królestwa Polskiego i wszelkie próby o zezwolenie na budowę połączenie kolejowego odrzucały, tłumacząc to względami strategicznymi. Mocno zaangażowany w sprawę budowy kolei był gubernator kaliski, senator Michał P. Daragan oraz generał – gubernator warszawski, książę Aleksander Imeretyński. Zabiegi te zostały uwieńczone powodzeniem, tj. wydaniem „Sankcji Najwyższej” 18 listopada 1989 roku, a w 1900 roku pozwoleniem na budowę kolei, które podpisał car Mikołaj II. Trasa kolei miała przebiegać z Warszawy przez Sochaczew, Łowicz, Zgierz, Łódź, Łask, Sieradz i Błaszki. Łączna jej długość wynosiła 250 km. Budowę kolei powierzono Zarządowi Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w 1900 roku. Zakończono ją w listopadzie 1902 roku. Tak ważne wydarzenie dla Kalisza uczczono spektaklem „Halki Stanisława Moniuszki w Teatrze. Na nowej linii kolejowej Kalisz-Warszawa kursowały wygodne wagony typu amerykańskiego, zwane pulmanami. Budynek na stacji wybudowano dopiero w 1905 roku według projektu architekta Czesława Domańskiego. Mieściły się tu: urząd pocztowy, urząd celny, restauracja. Tory kolejowe biegły po stronie lewej budynku stacyjnego i kończyły się za stacją. Były to tzw. tory szerokie, stosowane w całej Rosji. Równocześnie z ruchem pasażerskim odbywał się ruch pociągów towarowych. W 1906 roku kolej kaliską połączono z kolejami pruskimi, ale tory „pruskie” szerokości europejskiej położono po prawej stronie dworca, czyli nie łączyły się one z torami rosyjskimi. W roku 1914 opuszczając miasto wojska rosyjskie spaliły dworzec kaliski i zburzyły most kolejowy na Prośnie w Piwonicach. Przed jubileuszem XVIII wieków Kalisza przebudowano budynek stacyjny. W latach 1970-1980 linię kolejową zelektryfikowano a w 1994 roku przeprowadzono generalny remont. Po stu latach dworzec kaliski stał się jednym z przystanków na linii Wrocław-Warszawa.W drugiej dekadzie XXI w. trasa kolejowa, na odcinku Łódź-Kalisz została zmodernizowana, a odrestaurowany kaliski dworzec służy pasażerom
Stacja kaliska była widownią wielu wydarzeń. W roku 1919 zatrzymał się na niej pociąg wiozący Ignacego Paderewskiego do Warszawy. W tym samym roku spotkali się tu: Józef Piłsudski, Józef Haller i Józef Dowbor-Muśicki dla omówienia połączenia wojsk polskich z trzech zaborów. W roku 1923 dwukrotnie przyjeżdżał do Kalisza prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. W roku 1938 przejeżdżały przez stację Kalisz i tu się zatrzymywały w drodze z Rzymu do Warszawy (dla oddania czci) relikwie św. Andrzeja Boboli, a potem gen. Taczanowskiego. W czasie okupacji hitlerowskiej dworzec był widownią wywózek setek Polaków do obozów koncentracyjnych i na roboty do Rzeszy oraz Żydów wywożonych na stracenie do obozów zagłady.
18 listopada 2022 r., dworzec kaliski wypełni się nie tylko pasażerami, podróżującymi koleją, ale także zaproszonymi na jubileusz gośćmi. Tak jak przed 120 laty, 15 listopada 1902 roku, „gdy rozległa się świstawka konduktorska, znajdująca się na peronie orkiestra strażacka zagrała marsza, przy dźwiękach którego i okrzykach pociąg ruszył w drogę…”. Marsz skomponowany na przywitanie kolei kaliskiej w 1902, odtworzy Orkiestra Filharmonii Kaliskiej podczas wieczornego koncertu.
Leksykon Kaliski Kalisz 2008 Władysław Kościelniak
Kalisia nowa 7/8 (83) lipiec – sierpień 2001 r.
„Gazeta Kaliska” z dnia 16.11.1902 r.
Zdjęcia: Archiwum Państwowe w Kaliszu
Źródło: Urząd Miasta Kalisza
