Święto Konstytucji trzeciego Maja i jej obchody na przestrzeni lat – jak celebrowaliśmy ten dzień?
W historii Polski są takie okresy jak np. okres komunizmu, gdy świętowanie trzeciego maja było surowo zabronione. Jednocześnie z artykułu dowiecie się jak obchody rocznicowe wyglądały w Kaliszu przed pandemią a jakie miasto przygotowało plany na ten rok.
Święto Konstytucji trzeciego maja to co roku jedno z najważniejszych świąt państwowych w naszym kalendarzu. Jest to zdecydowanie powód do dumy – ustawa zasadnicza napisana przez Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja była drugą na świecie a pierwszą w Europie, jaką uchwalono. Została ona stworzona niewątpliwie w trudnym okresie dziejowym naszego kraju – sami autorzy wypowiadali się o niej w tych słowach: ,,była ostatnią wolą i testamentem ojczyzny”. Martyrologia narodu polskiego, która na dobre rozpoczęła się w 1772 roku w chwili I rozbioru z pewnością nie ułatwiała reform, a na pewno nie tak odważnych i tak dogłębnie zmieniający obraz parlamentaryzmu. Czy szlachta polska, gdyby uchwaliła konstytucję wcześniej byłaby w stanie uchronić Rzeczpospolitą od upadku? Na to pytanie jest niezwykle trudno odpowiedzieć i będzie ono z pewnością tematem debat historyków jeszcze przez wiele dekad.
Skoro jednak Konstytucja trzeciego maja była tak znacząca jak obchodzono jej święto? Tradycja celebrowania tego dnia sięga czasów, kiedy uchwalono ustawę zasadniczą. Jednak wielokrotnie w naszej historii starano się zamazać tożsamość narodową Polaków. Na terenach, które zostały odebrane Rzeczpospolitej w wyniku II oraz III rozbioru święto zdelegalizowano. Dopiero po 123 latach niebytu państwowości naszego kraju, w II RP w kwietniu 1919 roku przywrócono celebrowanie rocznicy uchwalenia Konstytucji trzeciego maja.
Wówczas w Kaliszu również obchodzono to święto – pocztówka z roku 1916 przedstawia 125. rocznicę obchodów święta. Inicjatywa ta wyszła od miejscowej Rady Opiekuńczej, która upewniła się, że władze niemieckie nie będą stawiały żadnych trudności. Początkowo uważano jednak, że tego typu pochód nie powinien zostać z organizowany z powodu zniszczeń jakie zostały wyrządzone Kaliszowi w I wojnie światowej. Podjęto wtedy tajne głosowanie, w którym pomimo wszystkich argumentów zdecydowano się przeprowadzić pochód. W przekazywaniu informacji nt. obchodów znaczący udział miał kler, który z ambon zapraszał mieszkańców na obchody.
Czasy współczesne dla Polaków, chcących wziąć udział w uroczystościach państwowych z okazji święta również nie były łatwe. Zarówno w czasach okupacji stalinowskiej i hitlerowskiej jakiekolwiek okazywanie oznak tożsamości narodowej w dzień trzeciego maja było surowo karane. Nie inaczej było także w czasach komunizmu. W 1946 r. odbyły się masowe demonstracje, sprzeciwiające się narzucanej władzy i sfałszowanemu referendum. Po tych incydentach zdecydowano się zlikwidować obchody trzeciomajowe.
Na fotografii można zauważyć starcie sił MO i UB z osobami, które trzeciego maja postanowiły pomimo zakazu propagować swoją tożsamość narodową. Zdjęcie pochodzi z roku 1946 z Krakowa. W starciach kilkadziesiąt osób zostało rannych, a blisko dwa tysiące aresztowano.
Oficjalna delegalizacja święta Konstytucji trzeciego maja nastąpiła dopiero w roku 1951, ale już wcześniej zostało ono zastąpione obchodami Międzynarodowego Dnia Solidarności Ludzi Pracy. To święto w historii III RP jest znane jako święto pracy, obchodzone pierwszego maja. Od tamtego czasu już drugiego maja ściągano flagi państwowe, a tym, którzy nie podporządkowali się temu nakazowi – groziła grzywna. Czy wobec takiej historii tego święta i faktu, że miało ono wypleniać tradycję ustanowienia ustawy zasadniczej powinniśmy je w ogóle celebrować w tym czasie? Refleksję nad tym pytaniem zostawiam już w gestii indywidualnej.
W tym czasie opozycja antykomunistyczna zaczęła organizować swoje niezależne obchody, podczas których bardzo często dochodziło do starć między zwolennikami Solidarności i Solidarności Walczącej z milicją oraz ZOMO. Obchody trzeciego maja przetrwały w Polsce również w zakamuflowanej formie jako święto kościelne ku czci Najświętszej Marii Panny Królowej Polski. Przedstawiciele organu represji komunistycznych wzywali wówczas księży na przesłuchania i przestrzegano ich, aby nie stosować akcentów patriotycznych w swoich homiliach.
Święto trzeciego maja zaczęto obchodzić z inicjatywy władz dopiero w 1981 roku – w wyniku jednej z odwilży, jakie wówczas następowały. Miało to na celu rozładowanie napięcia społecznego. Oficjalnie święto Konstytucji 3 maja zostało ustanowione w 1990 roku. Natomiast na Litwie po raz pierwszy celebrowano je w 2007 roku.
W 2019 w Kaliszu w ten sposób obchodzono rocznicę trzeciomajową. Z programem artystycznym „Lekcja Konstytucji” wystąpili uczniowie Szkoły Podstawowej nr 18 w Kaliszu. Koncert dała również orkiestra dęta „Gród nad Prosną” pod dyrekcją Wojciecha Zielezińskiego.
Obecnie z racji pandemii COVID – 19 będzie to znacząco utrudnione, jednak Miasto nie zapomniało o święcie narodowym. Drugiego i trzeciego maja w godzinach wieczornych ratusz zostanie podświetlony w biało-czerwonych barwach, a w samo południe zamiast hejnału usłyszymy hymn państwowy. Trzeciego maja o godzinie 11:15 w kaliskiej katedrze odbędzie się msza z udziałem władz miasta.
Zdjęcia:
https://www.archiwum.kalisz.pl/a-to-ciekawe/3-maja
https://kalisz.naszemiasto.pl/obchody-228-rocznicy-uchwalenia-konstytucji-3-maja-w/ar/c8-5106293
