Uchodźcy, a rynek pracy – co musisz wiedzieć by (się) zatrudnić?

Im dłużej trwa konflikt za naszą wschodnią granicą, tym większa ilość uchodźców pojawia się w kraju, a tym samym coraz więcej dziedzin życia wymaga doprecyzowania i naszkicowania „planu działania”. Przedłużająca się wojna sprawia, że przybyłe do Polski dzieci muszą już nie tylko znaleźć ciepły posiłek i dach nad głową, ale także miejsca do integracji czy nauki – podobnie jest z ich rodzinami i rynkiem pracy. Jak wyglądało to dotychczas i jak prawdopodobnie będzie wyglądać niebawem?

Choć w kwestii rynku pracy kaliski Powiatowy Urząd Pracy czy Centrum Integracji Cudzoziemców wspominają, że póki co odsetek Ukraińców szukających w Kaliszu i regionie zatrudnienia nie jest duży (kilka osób dziennie), to warto przyjrzeć się co mają przynieść nowe regulacje. W parlamencie wciąż procedowana jest specjalna ustawa, której celem jest uregulowanie większości kwestii związanych z pobytem obywateli Ukrainy na terenach naszego kraju. Choć część z zapisów wzbudza wątpliwości, to główny cel pozostaje jeden – pomoc obcokrajowcom w adaptacji do polskich systemów edukacji, zdrowia czy rynku pracy. Z uwagi na wojnę na Ukrainie, uchodźcy z tego kraju nie muszą w aż tak dużym stopniu martwić się o wiele ze standardowych procedur i formalności. W dłużej perspektywie warto jednak wiedzieć jak wygląda wiele kwestii i odnotować, że podobne zasady obowiązują również Ukraińców, którzy w naszym państwie już byli, a w najbliższym czasie ich dokumenty mogą stracić ważność. W tej wyjątkowej sytuacji wszystkie takie osoby mogą pozostać w Polsce.

Jedną z najważniejszych, ale też i najbardziej oczywistych rzeczy jest ustalenie tożsamości i statusu danej osoby. W tym względzie dotychczas mogliśmy mówić o trzech podstawowych wariantach. W pierwszym z nich nasi goście posiadają paszport biometryczny, który zezwala na pobyt do 30 dni w kraju. W tej sytuacji należałoby zwrócić się potem z wnioskiem na pobyt czasowy. Podobną sytuację mamy w przypadku, gdy obywatel Ukrainy posiada wizę. Ostatnim i najlepszym wariantem jest oczywiście opcja, w której uchodźca posiada już wspomniane wyżej zezwolenie na pozostanie czasowe. Wśród rozwiązań, które warto omówić mamy także ubieganie się o zyskanie statusu uchodźcy, ale przynajmniej do tej pory, gdy taka osoba chciałaby zostać w naszym kraju czy mieście na dłużej, to zdobycie statusu wyklucza zatrudnienie się przez pierwsze sześć miesięcy, więc znacząco ogranicza możliwości. Dopiero po tym okresie, jeśli przedłużenie statusu nie wynika z winy cudzoziemca, może on ubiegać się o prawo do pracy w Polsce. W trakcie aktualnego kryzysu możliwe jest także, że przekraczająca polską granicę osoba, nie jest w posiadaniu żadnego z dokumentów, bo np. zostały one zagubione. Warto w takiej sytuacji ustalić, czy posiada zezwolenie Komendanta Straży Granicznej na wjazd do Polski – jeśli nie, to niezwłocznie taki dokument należy „zdobyć”, udając się do najbliższej placówki Straży Granicznej. Taka zgoda pozwala przebywać w Polsce przez 15 dni, a w tym czasie można dalej starać się o uzyskanie wcześniej wspomnianych dokumentów, zezwalających na dłuższy pobyt czasowy lub nowych, o których jeszcze będzie mowa.

Z perspektywy osób przyjmujących potrzebujących, przy chęci pomocy istotny jest konkretny plan działania. Trzeba – w miarę możliwości – ocenić, czy dana osoba planuje u nas pozostać. W niektórych przypadkach, gdy przedsiębiorcy są mocno zmotywowani, by obcokrajowca zatrudnić „od zaraz”, mogą wystąpić o wpis oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy. Szukanie pracy to jednak nie tylko podstawowe zezwolenia i znajomość rynku – wyszukiwania ofert. Może zdarzyć się, że przy proponowanym zatrudnieniu firma nie będzie wymagać np. standardowego życiorysu zawodowego, ale z pewnością nie będzie to regułą. W takiej sytuacji warto wiedzieć, gdzie szukać pomocy w przygotowaniu odpowiednich dokumentów, przetłumaczeniu ich czy pomocy podczas rozmów kwalifikacyjnych. Choć nawet w naszym regionie pojawiają się już oferty, gdzie pracodawcy zapewniają o bezproblemowym kontakcie w danym języku – w tym przypadku ukraińskim, to może zdarzyć się, że niezbędny byłby np. tzw. międzykulturowy doradca, którego oferuje wspomniane na początku Centrum Integracji Cudzoziemców. Taka osoba może bezpośrednio wybrać się z potrzebującym do urzędu – lub w tym przypadku np. pracodawcy i pośredniczyć w niezbędnych rozmowach. Obecnie usługa działa „pilotażowo” w Poznaniu, ale ma być też odpowiednio dopasowana do potrzeb migrantów.

W ramach pilotażu przewidzieliśmy trzy etaty na stanowiska doradcy międzykulturowego, jednak osoby na nich zatrudnione pracują w Poznaniu. Założenia projektowe pozwalają nam na zatrudnienie w subregionach jedynie dwóch osób na stanowiskach koordynator-animator oraz pracownik punktu informacyjnego. W związku z tym usługa doradcy międzykulturowego realizowana jest pilotażowo w Poznaniu. Nie ma jednego modelu opisującego, jak działa ta usługa, bowiem projekt jest pilotażem, w ramach którego dopiero testujemy usługę takiego doradcy. Jesteśmy natomiast otwarci na potrzeby migrantek oraz migrantów i rola takiego doradcy będzie dynamicznie dopasowywana do zapotrzebowania zgłaszanego przez cudzoziemców.

Przez ten krótki okres działalności CIC-u nie pojawiły się jeszcze bezpośrednie zgłoszenia o pomoc w zakresie pośrednictwa pracy, ale też i sama instytucja zajmuje się tylko współpracą z innymi podmiotami w tym zakresie. Pracownicy centrum mogą – zależnie od potrzeb – towarzyszyć wspierająco w procesie poszukiwania pracy. Podobne rozwiązanie proponuje także szereg różnych organizacji czy fundacji, których wolontariusze zaangażowali się też w inne formy pomocy, jak np. zbiórki rzeczowe czy transport uchodźców z granicy do Kalisza.

Inną z placówek, która w dłuższej perspektywie z pewnością będzie musiała zmierzyć się z poszukującymi pracy obywatelami Ukrainy, jest Powiatowy Urząd Pracy. Na ten moment ilość takich osób jest niewielka, a urząd choć nawiązał współpracę w formie stażu z dodatkową osobą, która zna język ukraiński, to póki co nie przewiduje dodatkowych zatrudnień czy zmian ponad to, co już wprowadzono. Jak twierdzi Donata Woźniak z kaliskiego PUP-u – również do tej pory, do czasu sprzed wojny na Ukrainie, mieszkańcy tego kraju albo język i część zasad polskiego systemu już znali, albo też pojawiali się w urzędzie z rodziną czy osobą, która mogła pośredniczyć w takim kontakcie. Nie było więc potrzeby, by kwestią zajmować się „ponadprzeciętnie”.

Powiatowy Urząd Pracy obecnie uruchomił punkt jednym z pokojów (numer 3), gdzie mogą zgłaszać się pracodawcy, oferujący zatrudnienie dla obywateli Ukrainy, ale także oraz dla samych obywateli, którzy przyjechali do naszego miasta i szukają zatrudnienia. Aktualnie nie ma jeszcze zbyt wielu takich osób, które by w tej sprawie przybywały. Osoby te mają dostępną bazę ofert pracy, gdzie firmy składają swoje oferty. Nie mamy jeszcze aktualnie planów na organizację kursów językowych, ale jako urząd zgłosiliśmy także do ministerstwa zapotrzebowanie na środki z rezerwy na wsparcie takich osób. To jest jednak perspektywa dwóch czy trzech miesięcy, kiedy te środki otrzymamy.

Sytuacja tych osób z pewnością będzie inna, jeżeli wejdzie specustawa, która pozwoli na rejestrację w urzędzie. Jeżeli taki cudzoziemiec będzie mógł uzyskać status osoby bezrobotnej, to na równych prawach tak, jak obywatele Polski, będzie korzystać z wszystkich dostępnych instrumentów: pośrednictwa pracy, szkolenia, dostępu do robót publicznych i innych tego typu form aktywizacji. W tej chwili nie mamy także planu stworzenia stanowiska, które mogłoby językowo pośredniczyć między np. uchodźcą, a pracodawcą, ale być może to się zmieni w najbliższych dniach, gdy dostaniemy na to dodatkowe środki.

Na horyzoncie jest już także wspomniana przez Donatę Woźniak specustawa, która w znaczący sposób ma zmienić możliwości obywateli Ukrainy, ułatwiając im pobyt i aklimatyzację w naszym kraju czy regionie. Według założeń migranci lub osoby pochodzące z Ukrainy, których dokumenty straciły ważność, będą mogły legalnie pozostać w Polsce osiemnaście miesięcy (po poprawce Senatu miałoby to być bezterminowo) od czasu wybuchu wojny, czyli 24 lutego. Nie będzie to dotyczyło osób posiadających zezwolenie na pobyt stały czy już posiadających status uchodźcy. Przez ten czas, analogicznie do poprzednich zasad, takie osoby będą mogły zdecydować co chcą dalej zrobić – również w kwestiach formalnych tj. np. zatrudnienia się. Uchodźcy otrzymają przy tym specjalne dokumenty na czas pobytu z numerem PESEL, co pozwoli na włączenie ich do szeregu polskich systemów. Dzięki temu w szybszy sposób otworzy się przed nimi rynek pracy czy polska służba zdrowia. Ważne, że podmiot powierzający wykonywanie pracy będzie musiał o tym powiadomić przez system „praca.gov.pl” w terminie czternastu dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy. Niewypełnienie określonych wyżej warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę. Takie osoby będą miały również automatycznie stworzony tzw. profil zaufany wraz z numerem telefonu komórkowego czy, po spełnieniu odpowiednich warunków, będą mogły starać się o pomoc socjalną czy zarejestrować jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracy. Na podobnych zasadach jak ma to miejsce w przypadku obywateli Polski, będzie możliwe podejmowanie i wykonywanie działalność gospodarczej, o ile posiadają numer PESEL. Jak wynika z uzasadnienia projektu poza prawem wpisania się do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, migranci uzyskają również prawo zakładania spółki jawnej i partnerskiej. Dane osób mają pojawić się także w aplikacji mObywatel. Co ważne, gdy uchodźca opuści Polskę na czas dłuższy niż miesiąc, to miałby utracić powyższy status i powiązane z nim ułatwienia czy możliwości.

Fot. poglądowa: pixabay