Nowy program podatkowy – Polski Ład

Już od kilku miesięcy trwa dyskusja na temat planów wprowadzenia nowego programu gospodarczego rządu Prawa i Sprawiedliwości – Polskiego Ładu. W założeniach program ten ma na celu poprawić sytuację osób należących do klasy średniej i niższej. Przedstawiciele rządu przekonują, że na polskim ładzie zyskają praktycznie wszyscy, a w tym i samorządy. Czy tak będzie w rzeczywistości?

Jesteśmy obecnie na etapie jeszcze przed opublikowaniem wszystkich projektów ustaw dotyczących opisywanego programu, jednak na podstawie już dzisiaj ujawnionych informacji da się przeprowadzić wstępną analizę sytuacji Kalisza jako miasta na prawach powiatu w przypadku wprowadzenia Polskiego Ładu w kształcie znanym na chwilę obecną tj. koniec sierpnia 2021 r.

Najważniejsze zmiany, które mają być wprowadzone w ramach reformy to podwyższenie kwoty wolnej od opodatkowania podatkiem dochodowym do 30 tys. zł, ale nie obejmujące podatników rozliczających się w formie podatku liniowego czy ryczałtowego (tylko na tzw. skali podatkowej); podniesienie drugiego progu podatkowego z obecnych nieco ponad 85 000 zł do 120 000 zł; wprowadzenie ulgi podatkowej dla klasy średniej pracującej w ramach umowy o pracę; wprowadzenie szeregu ulg podatkowych skierowanych do innowacyjnego i technologicznego sektora biznesowego czy też wdrożenie pakietu uszczelniającego system podatkowy – przeciwdziałanie zatrudnianiu „na czarno”, promocja obrotu bezgotówkowego, utrudnianie transferu zysków w celu uchylania się od opodatkowania i wiele innych. Z kolei jedną z najbardziej krytykowanych zmian jest wprowadzenie zryczałtowanej składki zdrowotnej na poziomie 9% dochodów dla przedsiębiorców. Projektowane reformy wywołały i wywołują dość szeroki, negatywny oddźwięk w środowisku biznesowym – firmy zwracają uwagę na fakt, że de facto to one poniosą największe koszty redystrybucji stanowiącej podstawowy filar reformy, co jest tym bardziej rażące, że to również firmy najwięcej straciły na pandemii i wprowadzanych obostrzeniach. Jak jednak Polski Ład odbije się na sytuacji gospodarczej samorządów?

Kalkulacje wpływu Polskiego Ładu na budżety samorządów

W celu określenia potencjalnego wpływu jaki zaistnieje po wprowadzeniu Polskiego Ładu do polskiego porządku prawnego należy rozpocząć od krótkiego przypomnienia z czego składają się przychody samorządów – ujmując rzecz prościej: skąd samorząd bierze środki finansowe? Kwestia ta została już omówiona na przykładzie Kalisza w artykule „Z czego żyje Kalisz? Analiza budżetu miasta” opublikowanym na łamach Latarnika 29 grudnia 2020 roku (dostępny do przeczytania – tutaj)

Przypominając krótko należy zauważyć, że podstawowe dochody miasta Kalisza można podzielić na trzy kategorie:

• Dochody własne (dochody z lokalnych podatków, opłat, dochody z majątku)
• Udziały w dochodach podatkowych budżetu państwa
• Subwencje i dotacje

Reforma wprowadzająca Polski Ład dotknie bezpośrednio drugiej z wymienionych kategorii tzn. udziałów w dochodach podatkowych budżetu państwa oraz poniekąd kategorii trzeciej tj. subwencji i dotacji. Obecnie Kalisz jako gmina ma zagwarantowane 37,89% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy, 6,71% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy. Z kolei jako powiat otrzymuje odpowiednio 10,25% z podatku PIT oraz 1,40% z podatku CIT.

W ramach Polskiego Ładu wprowadzona zostanie kwota wolna w wysokości 30 000 zł dla osób rozliczających się na tzw. skali podatkowej. Jak zatem doskonale widać, jako, że bardzo duża część wpływów podatkowych Kalisza to dochody z podatku dochodowego od osób fizycznych – podwyższenie kwoty wolnej bezpośrednio i w sposób negatywny dotknie wpływy budżetowe Kalisza.

Szacunki odnośnie liczbowych ubytków w budżetach samorządów

Jak oszacowali eksperci dziennika gazety prawnej na skutek wprowadzenia Polskiego Ładu dochody samorządów spadną o 13,6 mld zł rocznie. Największe ubytki odczują one w pierwszym roku, w kolejnych mają nieco maleć[1]. Jak wynika z oficjalnych szacunków przedstawionych w Ocenie Skutków Regulacji, w ciągu 10 lat samorządy stracą 132 mld zł, choć według wyliczeń na podstawie modelu mikrosymulacyjnego MF koszty dla JST mogą być jeszcze wyższe – w przyszłym roku 15,4 mld, a w ciągu 10 lat – 144 mld zł.

Należy zauważyć, że zmniejszone wpływy będą efektem dwóch zjawisk – po pierwsze już zaznaczonej reformy polegającej na podwyższeniu kwoty wolnej od podatku. Z drugiej strony część firm prowadzonych dotychczas jako jednoosobowe działalności gospodarcze może w celu uniknięcia zapłaty wyższych zobowiązań podatkowych przekształcić się w spółki kapitałowe bądź też przejść na rozliczenie formą podatkową coraz bardziej promowaną przez rząd – ryczałtem. Wracając do opisanego wyżej podziału środków daje się jasno zauważyć, że wpływy od spółek kapitałowych będą znacznie mniejsze niż gdyby utrzymać dotychczasową formę rozliczeń. Ponadto w przypadku rozliczeń ryczałtem – samorządy nie dostaną ani złotówki.

Pakiet osłonowy dla samorządów

Z uwagi na kwestię zauważalnie dość dużego przeniesienia kosztów wprowadzanych zmian na samorządy premier ogłosił wprowadzenie samorządowego Polskiego Ładu, w ramach którego rząd przekaże w IV kwartale 8 mld zł na poczet wydatków przyszłorocznych w celu stabilizacji wydatków i dochodów samorządów. Ponadto wśród docelowych rozwiązań stabilizujących znalazły się: gwarancja dochodów dla samorządów, czyli gwarantowany poziom dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tytułu PIT i CIT co najmniej na poziomie roku poprzedniego, wprowadzenie reguły stabilizacyjnej, zgodnie z którą dochody samorządów mają być mniej podatne na wahania cyklu koniunkturalnego oraz uproszczenie systemu tzw. janosikowego i oparcie go na aktualnych dochodach roku bieżącego z CIT i PIT. Wśród rozwiązań proinwestycyjnych Polskiego Ładu dla samorządów znalazło się: wprowadzenie nowej części subwencji ogólnej – części rozwojowej, która obejmuje stałe wsparcie jednostek samorządu terytorialnego w obszarze inwestycyjnym oraz subwencję ustalaną na podstawie zobiektywizowanego algorytmu uwzględniającego poziom wydatków jednostek samorządu terytorialnego oraz liczbę mieszkańców, a także Rządowy Fundusz Polskiego Ładu: Program Inwestycji Strategicznych obejmujący zwiększenie skali inwestycji publicznych poprzez bezzwrotne dofinansowanie, promesy inwestycyjne udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego, a wysokość wsparcia inwestycji z programu wyniesie od 80 do 95 proc. wartości zadania.

Kalkulator samorządowy – Polski Ład

Rządzący udostępnili bezpłatny kalkulator, w którym każdy może sprawdzić jak będą kształtowały się wpływy w danej jednostce samorządu terytorialnego po wprowadzeniu projektowanej reformy[2]. I tak w przypadku Kalisza kalkulator informuje nas, że JST Kalisz otrzymała w latach 2010 – 2015 wsparcie z budżetu państwa na poziomie 665,5 mln zł, a w latach 2016-2021 kwota wsparcia wyniesie 1087,9 mln zł. JST Kalisz szacowała wpływy z PIT i CIT na 2022 r. przed ogłoszeniem Polskiego Ładu na kwotę 200,5 mln zł. Dochody JST Kalisz po wprowadzaniu Polskiego Ładu są szacowane na 219,7 mln zł. Oznacza to, że w 2022 r. dochody Kalisza będą wyższe od planowanych przed wprowadzeniem Polskiego Ładu o 9,58 proc.

Czy w takim razie Polski Ład będzie dla Kalisza wbrew pozorom korzystny? Problem oczywiście kryje się w sposobie szacowania dochodów w roku 2022. Jak informują nas twórcy kalkulatora w kalkulacji wykorzystano dochody, które wynikają z projektu nowelizacji ustawy o dochodach JST, powiększone o wsparcie w postaci dodatkowych środków subwencyjnych oraz pulę środków, które zostaną przekazane jednostkom samorządowym w ramach Funduszu Polski Ład. W kalkulacji przyjęto uproszczony podział środków Funduszu Polski Ład proporcjonalnie do struktury I algorytmicznego podziału Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych (faktyczny podział środków z funduszu może docelowo się różnić).  Oznacza to de facto, że wyliczenia są znacznie uproszczone i zakładają one, że Kalisz dostanie dodatkowe środki subwencyjne i środki z funduszu Polskiego Ładu. Interpretować należy to w taki sposób, że rząd niejako pomniejszając wpływy podatkowe będzie „ratował” samorządy dodatkowymi subwencjami i funduszami. Kwestia ta jest o tyle problematyczna, że dodatkowe subwencje będą środkami znaczonymi tzn. przeznaczonymi na konkretne cele, a podział środków z dodatkowych funduszu nie jest jeszcze przesądzony. Nie wiadomo także jak będzie kształtowało się dodatkowe wsparcie po roku 2022 – czy nadal samorządy będą mogły liczyć na dodatkowe środki czy też będzie to tylko krótkoterminowy „pomost”.

Osobną kwestią jest sam fakt sposobu wyliczeń dokonywanych przez omawiany kalkulator. Jak zarzucają przedstawiciele samorządów nie uwzględnia on skutków zmniejszania wpływów z podatku PIT jak i uwzględnia dodatkowe fundusze obiecywane w ramach pakietu samorządowego bez wskazywania ich konkretnej wielkości i szczegółów – zatem nie jest on dla nich wiarygodny[3].

Zestawiając kalkulacje dokonane przy użyciu rządowego narzędzia a wyliczeniami własnymi samorządów – widać duże różnice. Według rządu dochody JST m. st. Warszawa po wprowadzaniu Polskiego Ładu są szacowane na 7804,6 mln zł. Oznacza to, że w 2022 r. dochody m. st. Warszawa będą wyższe od planowanych przed wprowadzeniem Polskiego Ładu o 0,69 proc z kolei JST Kraków szacowała wpływy z PIT i CIT na 2022 r. przed ogłoszeniem Polskiego Ładu4 na kwotę 2129,6 mln zł. Dochody5 JST Kraków po wprowadzaniu Polskiego Ładu są szacowane na 2286,3 mln zł. Oznacza to, że w 2022 r. dochody Kraków będą wyższe od planowanych przed wprowadzeniem Polskiego Ładu o 7,36 proc. Z kolei zdaniem samych przedstawicieli samorządów Warszawa ma stracić na Polskim Ładzie 1,7 mld rocznie zaś Kraków – straci ponad 500 mln zł[4].

Przedstawiciele samorządów uruchomili również „konkurencyjny kalkulator” według którego Kalisz ma stracić na reformie 49 394 095 zł rocznie[5].

Podsumowanie i sytuacja samorządów

Kalisz po wprowadzeniu Polskiego Ładu może spodziewać się stałego obniżenia wpływów z podatków dochodowych stanowiących jego udział w dochodach budżetu państwa. Jest obecnie praktycznie niemożliwe konkretne oszacowanie tej straty – z uwagi na zarysowane w artykule zjawiska jak przekształcanie działalności gospodarczych w inne formy prawne w celu obniżenia opodatkowania czy też przechodzenie na inne formy opodatkowania w tożsamym celu. Na pewno możemy jednak stwierdzić, że będzie on negatywny.  Z drugiej strony w ramach rządowego pakietu osłonowego dla samorządów znajdą się prawdopodobnie fundusze mające zapewnić wyrównanie i stabilizację dochodów – w jakiej konkretnie wysokości i na jak długo – o tym przekonamy się jednak dopiero w momencie wprowadzania zmian w życie.

Na koniec tej krótkiej analizy zarysowującej potencjalny wpływ Polskiego Ładu na budżet kaliski należy zaznaczyć, że od pewnego czasu dość mocno zarysowują się trendy w postaci reformowania polskiego systemu finansowego w ten sposób by samorządy otrzymywały więcej subwencji a mniej „wolnych środków”. Jest to przykład polityki polegającej na zmniejszaniu roli samorządów do swoistych wykonawców zaplanowanych działań – otrzymujących środki na konkretne już ustalone działania i sfery, zamiast środków ogólnych, które mogą wykorzystywać według lokalnych uwarunkowań i własnych zamierzeń. Krok po kroku odchodzimy od polityki przekazywania większej władzy dla samorządów na rzecz utrzymywania większej władzy w „centrali”.

Nie da się nie zauważyć również trendu polegającego na wprowadzeniu reform skierowanych do obywateli, które w dużej mierze muszą być niejako finansowane przez samorządy – jak obniżenie opodatkowania o jeden punkt procentowy czy wprowadzenie zwolnienia podatkowego dla osób do 26 roku życia. Nie kwestionując samej sensowności obniżek podatku, od czego autor jest bardzo daleki – należy zaznaczyć, że to samorządy coraz częściej ponoszą koszty finansowe reform, za które polityczne punkty otrzymuje rząd.

Źródła:

[1] https://serwisy.gazetaprawna.pl/samorzad/artykuly/8217496,polski-lad-samorzady-koszty-podatki-reforma.html

[2] https://www.podatki.gov.pl/polski-lad/kwota-wolna-polski-lad/kalkulator-samorzadowy-polski-lad/

[3] https://samorzad.pap.pl/kategoria/finanse/ile-samorzady-zyskaja-na-polskim-ladzie-mf-udostepnilo-kalkulator-zmp-punktuje

[4] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Samorzady-nie-chca-placic-za-Polski-lad-W-ciagu-dekady-straca-na-nim-145-mld-zl-8167504.html

[5] https://natwojkoszt.pl/miasto-na-prawach-powiatu/